بدغذایی در کودکان یک مشکل شایع و یک چالش آزار دهنده برای والدین است. والدین مراقبت و تغذیه کودک را وظیفه خود می‌دانند و طبیعتا اینطور هم هست اما گاهی والدین در این وظیفه، سخت‌گیری و حساسیت بیش از حد نشان داده و گاهی نیز کودکان به دلیل مشکلات خلق و خو و رفتاری و ژنتیکی، والدین را آزار می‌دهند. بدغذایی در کودکان هم می‌تواند منجر به اذیت شدن والدین شود و هم موجب اذیت شدن جسمی و روانی کودک. کودک بد غذا معمولا لاغر است و بدن ضعیفی دارد و از نظر خلقی هم معمولا خلق ناپایداری دارد اما آیا اینها غیر قابل درمان و غیر قابل حل است؟ آبا برای مقابله با بدغذایی در کودکان باید صبر کنیم تا آنها بزرگ شوند یا باید به زور به آنها غذا دهیم؟ در ادامه این مطلب در مورد علت بدغذایی در کودکان و روش‌های مقابله با بدغذایی کودکان صحبت خواهیم کرد و خواهیم خواند که چگونه با کودکان بدغذا رفتار کنیم؟

بدغذایی در کودکان

در وهله اول والدین باید بدانند که اینکه کودک خردسال در مورد غذاهایی که می‌خورد سختگیر باشد کاملا طبیعی است. ممکن است کودک طعم، شکل رنگ یا بافت غذاهای خاصی را دوست نداشته باشد. همچنین اینکه کودک یک روز چیزی را دوست داشته باشد و روز دیگر آن را دوست نداشته باشد نیز طبیعی است. اینکه کودک از خوردن غذاهای جدید پرهیز کند و روزانه اشتهایش کم یا زیاد شود هم امری معمولی است.

همه اینها به این دلیل اتفاق می‌افتد که انتخاب اینکه چه چیزی بخوریم و چه چیزی نخوریم، یک مرحله طبیعی از رشد کودک است.  بدغذایی در کودکان و ایراد گرفتن از غذا یک راه برای کشف محیط و یک ابزار مهم برای ارضای نیاز استقلال کودک است. همچنین عادت غذایی بچه ها بر اساس میزان رشد و فعالیت آنها مدام تغییر خواهد کرد.

اما چیزی که واضح است این است که با افزایش سن معمولا بدغذایی در کودکان کمتر خواهد شد و اگر غذاهای متنوعی به کودک ارائه شود، به احتمال زیاد وقتی بزرگ می‌شوند از غذاهای متنوع لذت خواهند برد.

باید بدانید که نیمی از کودکان نوپا در ۵۰ درصد مواقع از خوردن غذاهای جدید خودداری می‌کنند و تعجب ندارد که مسائل غذایی یک منبع استرس برای والدین باشد. همچنین اینکه کودکان نوپا سرعت رشد کمتری نسبت به نوزادان دارند و به همین دلیل نیاز کمتری به غذا احساس می‌کنند.

تقریبا نیمی از والدین نگران عادت غذایی فرزندشان هستند و نگران این هستند که فرزندشان به اندازه کافی غذا نمی‌خورد.

ایجاد الگوی غذایی سالم برای جلوگیری از مشکلاتی مانند چاقی یا دیابت در آینده بسیار مهم است. در ادامه به شما علت بدغذایی در کودکان را خواهیم گفت و پس از آن با آگاهی از علل این پدیده، روش های مقابله با بدغذایی کودکان را بررسی کرده و در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که باید با کودک بد غذا چه کنیم؟

برخی از واقعیت‌های بدغذایی در کودکان

اشتهای کودکان تحت تاثیر چرخه رشد آنها قرار می‌گیرد. حتی نوزادان نیز تغییر در اشتها را تجربه خواهند کرد. از سنین ۱ تا ۶ سالگی، کاملا طبیعی است که کودک یک روز گرسنه گرسنه باشد و به اندازه یک بزرگسال غذا بخورد و یک روز حتی دو روز لب به هیچ غذایی نزند. کودکان سلیقه غذایی متفاوتی نسبت به بزرگسالان دارند و طعم‌های متفاوتی را ترجیح می‌دهند.

گاهی اوقات زندگی برای کودکان بیش از حد هیجان انگیز است و آنها آنقدر مشغول کاوش در دنیای اطراف خود هستند که نمی‌توانند و نمی‌خواهند وقت خود را صرف غذا خوردن کنند. علاوه بر اینکه خوردن، انرژی مصرف می‌کند و وقتی که آنها خسته هستند، معمولا تمایل کمتری به غذا خوردن دارند.

کودکان با آزمایش کردن، حد و حدود رفتارهای قابل قبول را یاد می‌گیرند. آنها می‌توانند هنگام تصمیم‌گیری در مورد غذا ( اینکه غذا بخورند یا نخورند یا چه چیزی بخورند) اراده بسیار قوی داشته باشند. همه اینها بخشی از رشد اجتماعی، شناختی و عاطفی آنهاست.

اگر کودک شما سالم است و انرژی کافی برای بازی و یاد‌گیری دارد، یعنی به اندازه کافی غذا می‌خورد. اما اگر کودک شما طیف بسیار محدودی از غذاها را می‌خورد یا هیچ غذایی را بیش از چند هفته نمی‌خورد، لازم است که به پزشک تغذیه کودکان مراجعه کنید.

چه زمانی بدغذایی در کودکان نگران کننده است؟

کودکان بد غذا ممکن است به اندازه کافی مواد مغذی دریافت نکند. مثلا بدغذایی شدید و طولانی مدت ممکن است باعث کمبود ویتامین c و ویتامین b12 شود. در این شرایط لازم است که با مولتی ویتامین ها این کمبود را جبران کنید.

والدین کودکان بد غذا معمولا نگران این هستند که فرزندشان بیش از حد لاغر باشد اما طبق تحقیقات، کودکان بد غذا معمولا کمبود وزن شدیدی ندارند، اگر چه آنها نسبت به همسالانشان احتمالا لاغر تر به نظر برسند اما دلیلش چیز دیگری است.

اگر یه کودک بد غذا شروع به کاهش وزن محسوس بکند، زمانی است که باید نگران شد. خارج شدن کودک از نمودار رشد یا شاخص تناسب قد و وزن ( BMI ) پایین نشانه آن است که بدغذایی روی کودک شما اثر منفی گذاشته است.

این مشکل همچنین می‌تواند نشانه‌ای از استرس و اضطراب کودک باشد. کودک ممکن است نسبت به جنبه‌های خاصی از غذا مانند رنگ، بافت یا بوی آن، اضطراب و حساسیت داشته باشد و بی توجهی یا تحقیر این حساسیت‌ها، اضطراب کودک را دوچندان خواهد کرد. همچنین ترس از استفراغ، خفگی یا درد دندان و عواملی از این دست اگر باعث بدغذایی بشود باید نگران بود.

در نهایت اگر بدغذایی روی رشد سالم و سلامت روان تاثیر بگذارد، نشانه‌ای از اختلال خوردن است و نیاز به بررسی جدی توسط متخصص اطفال و روانشناس کودک دارد.

علت بدغذایی در کودکان

بدغذایی در کودکان همانطور که یک مسئله نسبتا عادی و نرمال است اما به طور کلی علل متنوع و زیادی دارد. از مشکلات محیطی و اقتصادی اجتماعی گرفته تا ویژگی‌های ژنتیکی و خلق و خوی ذاتی و حتی وضعیت جسمانی کودک، همه و همه در عادت های غذایی کودک تاثیر گذار است. در ادامه چند علت بدغذایی در کودکان را خواهیم خواند:

۱-مشکلات جسمانی کودک

یک علت بدغذایی در کودکان، مشکلات جسمانی مانند تیروئید، درد دندان، آلرژی و حساسیت به مواد غذایی مختلف، مشکلات معده و هر مسئله جسمانی است که غذا خوردن را برای کودک سخت و آزاردهنده می‌کند.

۲- برنامه غذایی نامنظم و ناسالم

در دسترس نبودن مادر یا مراقب برای تهیه غذای مناسب، کافی و به موقع برای کودک، ممکن است باعث بدغذایی در کودکان شود. همچنین اگر هله هوله و تنقلات متنوع و شیرین در اختیار کودک قرار بگیرد، معمولا کودک اشتها و تمایل کافی برای غذا خوردن ندارد.

۳- وضعیت روانی نامناسب

کودکی که دچار اضطراب یا استرس است، ممکن است غذا خوردن برایش دشوار باشد. مخصوصا اینکه والدین غذا خوردن را تبدیل به یک مرحله زجر آور از زندگی بکنند. علاوه بر این، خلق و خوی ذاتی کودک، ممکن است به گونه‌ای باشد که کودک علاقه خاصی به غذا نداشته باشد. همچنین تنش و فضای متشنج در خانه، ممکن است روی زندگی طبیعی کودک اثر گذار باشد. علاوه بر اینها، فشار زیاد به کودک برای خوردن غذا به میزان بیشتر از ظرفیتش، او را از غذا دلزده خواهد کرد.

۴- اختلالات روانشناختی

برخی از اختلالات روانشناختی می‌تواند یک علت بدغذایی در کودکان باشد. کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی و کودک مبتلا به اختلالات وسواسی، ممکن است مشکلاتی در غذا خوردن داشته باشد که جزئیات آن در مقاله‌های مرتبط با این اختلالات بیشتر بررسی شده است.

۵- ژنتیک و وراثت

طبیعتا کودکی که فرزند والدینی لاغر و کم خوراک باشد یا پدر و مادر کودک نیز، در دوران کودکی و حتی بزرگسالی، بد غذا بوده باشند، طبیعتا نمی‌توان از فرزند انتظار اشتهای بسیار زیاد داشت.

۳ عاملی که می‌تواند به تمایل کودک برای غذا خوردن کمک کند

قبل از بررسی راهکارها و روش‌های مقابله با بدغذایی کودکان، باید از ۳ عامل مهمی که می‌تواند به کودکان بد غذا و ایرادگیری کمک کند که بهتر غذا بخورند را به طور خلاصه بیان می‌کنیم:

• خوردن غذا، یک وقت دلپذیر:

  تمایل کودک برای امتحان کردن غذا تا حدی به محیط غذا خوردن بستگی دارد. وعده‌های غذایی دلپذیر، بدون تهدید و جار و جنجال و بدون استرس، می‌تواند برای برطرف کردن مشکل بدغذایی در کودکان مفید باشد. وعده‌های غذایی را به مناسبتی شاد تبدیل کنید و نگران ریختن غذا روی زمین نباشید ( برای کودک محیط راحتی فراهم کنید). هرگز کودک را مجبور نکنید یک غذا را امتحان کند. غذاهای سالم را با برش یا چیدمان خاص، تبدیل به اشکال خنده دار و جالب بکنید. حتما تلویزیون را خاموش کنید تا همه اعضای خانواده روی لذت بردن از غذا تمرکز کنند. محدودیت زمانی ۲۰ دقیقه‌ای برای غذا در نظر بگیرید، چون چیزی که بیش از حد طول بکشد سرگرم کننده نیست. همچنین گاهی اصلا کودک حواسش به زمان غذا نیست، سعی کنید قبل از آن، هشداری ۵ دقیقه‌ای به کودک بدهید تا آماده تمام کردن بازی باشد.

• استقلال غذایی کودک:

  یکی از دلایل بدغذایی در کودکان فشار زیاد والدین به کودک و عدم احترام به استقلال آنهاست. حمایت از نیاز فرزندتان به استقلال در مورد غذا بسیار مفید است. شما گزینه‌های سالم را فراهم کنید اما بگذارید فرزندتان تصمیم بگیرد چقدر بخورد و چگونه بخورد. انتخاب غذایی که می‌خواهد و شرکت دادن کودک در تهیه غذا می‌تواند مفید باشد. کودکان عاشق کمک کردن و مسئولیت هستند و این به آنها احساس غرور می‌دهد. گاهی نیز کودک تعمدا از خوردن غذا امتناع می‌کند تا واکنش شما را ببیند. اگر آرام و بی‌تفاوت بمانید، برای کودک جذابیت کمتری خواهید داشت و احتمالا دوباره این کار را انجام ندهد.

• معرفی درست غذاهای جدید:

  اگر کودک شما دوست ندارد غذای جدید را امتحان کند، ممکن است نیاز باشد ۱۰ بار یا ۱۵ بار آن غذا را تهیه کنید تا کودک با غذای جدید آشنا شده و آن را بپذیرد. با یکبار درست کردن یک غذا از پخت آن ناامید نشوید. مقدار کمی از غذای جدید را کنار غذای اصلی بگذاید. غذا را از نظر شکلی جذاب و سرگرم کننده کنید. اگر کودک با مواد غذایی خاصی مشکل دارد، سعی کنید او را در فرآیند تهیه غذا خیلی درگیر نکنید، مثلا دیدن کندن سر و پوست ماهی برای خیلی از بچه‌ها تصویر خوشایندی نیست. همان وعده غذایی خانواده را به کودک بدهید و کودک نباید غذای مخصوص داشته باشد.

روش‌های مقابله با بدغذایی کودکان

در ادامه برخی از روش‌های مقابله بدغذایی کودکان  و راهکارهای برطرف کردن بدغذایی کودکان آمده است که البته ممکن است این روش‌های روی همه کودکان جواب ندهد و نیاز به بررسی تخصصی تر و جامع تر شرایط کودک باشد.

۱-داشتن برنامه غذایی دقیق

راهکار اول برای حل مشکل بدغذایی در کودکان این است که یک برنامه غذایی دقیق و معین داشته باشید. به این معنی که زمان مشخصی برای وعده‌های غذایی و میان وعده وجود داشته باشد و کسی اجازه ندارد خارج از زمان تعیین شده غذا بخورد. همچنین زمان غذا را زمانی تعیین کنید که کودکان در گرسنه ترین حالت ممکن هستند.

۲- حجم غذای متناسب

یکی از روش‌های مقابله با بدغذایی کودکان، درک ظرفیت غذایی کودک است. معده کودک شما بسیار کوچک تر از چیزی است که شما تصور می‌کنید. بنابراین سعی کنید کودک را با حجم زیاد غذا نترسانید. حجم زیاد غذا و به فراخور آن توقع شما برای تمام کردن بشقاب، به کودکان اضطراب خواهد داد. مقدار متعادلی غذا برای آنها ظرف کنید و اگر تمام شد، دوباره برای آنها بریزید. این که کودک تصور کند ۳ بشقاب غذا خورده برای او شیرین تر از آن است که یک بشقاب را هم تمام نکرده باشد.

۳- دورچین و دسر مورد علاقه

برای رفع مشکل بدغذایی در کودکان، سعی کنید همیشه مقداری از غذا یا دورچین مورد علاقه کودک را کنار بشقاب غذای او قرار دهید تا به انگیزه آنها، غذای اصلی را نیز بخورد. همچنین وعده دسر برای بچه‌ها بسیار جذاب است و می‌تواند انگیزه خوبی برای تمام کردن غذا باشد.

۴- هفته‌ای یک‌بار می‌تواند غذا را نخورد

به کودک بگویید که در طول هر هفته فقط یک بار اجازه دارد غذا را دوست نداشته باشد و بجای آن، غذای مورد علاقه‌اش را بخورد. اگر کودک درک کند که فقط یک بار می‌تواند از این فرصت استفاده کند، وعده غذایی دلخواهش را برای زمانی می‌گذارد که واقعا و تحت هیچ شرایطی غذا را دوست ندارد.

۵- حق انتخاب غذا

به کودک برای غذایی که قرار است درست کنید حق انتخاب دهید اما گزینه‌های انتخاب را خودتان تعیین کنید. مثلا نگویید «امروز چی دوست داری برات درست کنم؟» و بجای آن می‌توانید بگویید « امروز می‌توانیم ماکارونی، لازانیا یا لوبیا پلو داشته باشیم، کدومش رو دوس داری برات درست کنم؟». اینگونه هم به انتخاب کودک توجه کرده‌اید و هم با توجه به مواد اولیه و شرایط خودتان آشپزی خواهید کرد.

۶- دخالت کودک در فرایند تهیه غذا

یکی دیگر از راه‌های کاهش بدغذایی در کودکان، این است که آنها را در فرآیند تهیه و پخت غذا درگیر کنیم. از خرید مواد اولیه گرفته تا آماده کردن ظرف‌ها، رنده کردن یا هم زدن غذا و هر فعالیتی که به فراخور سن کودک قابل انجام است، باعث می‌شود که کودک احساس مسئولیت بیشتری نسبت به غذا داشته باشد. همچنین با اینکار، یکی از نیازهای اساسی کودکان یعنی نیاز به استقلال نیز تا حدودی برطرف خواهد شد.

۷- غذا، دشمن بالقوه تفریح

با کودک بد غذا چه کنیم؟ یک پاسخ مهم این است که سعی کنید تا جایی که ممکن است کودک را از میان بازی و تفریح به سر سفره نیاورید. گاهی اوقات کودکان سرگرم دنیای هیجان‌انگیز خودشان است و آخرین چیزی که به آن فکر می‌کنند غذاست. در آن شرایط، هر عاملی که آنها را از دنیای شاد کودکانه‌شان جدا کند را به عنوان یک کار زجر آور و حتی گاهی به عنوان یک تنبیه در نظر می‌گیرند. اجازه دهید غذا خوردن، یک فعالیت جذاب و سرگرم کننده برای بچه ها باشد.

۸- ظاهر جذاب غذا

یک علت بدغذایی در کوکان، ظاهر نازیبای غذاست. در بسیاری از موارد، مزه غذا ملاک نخوردن آن توسط کودک نیست بلکه ظاهر و رنگ و بوی آن است. طبیعتا یک تپه برنج با حجم زیادی از قرمه سبزی روی آن برای کودک تصویر جالبی ندارد. سعی کنید ظروف مخصوص کودک را برای صرف غذا فراهم کنید و تا حد امکان، ظاهر سفره را فانتزی و رنگ و لعاب دار آماده کنید.

۹- ممنوعیت خوراکی نزدیک زمان غذا

یکی از دلایل بدغذایی در کودکان، تنقلات پیش از غذای اصلی است. سعی کنید تا حداقل یک ساعت قبل از غذا، به کودک خوراکی، مخصوصا خوراکی‌های شیرین با کالری بالا ندهید. میوه و آبمیوه، شیرینی و شکلات، تنقلات و آجیل، همه اینها اشتهای کودک را کور کرده و او را برای غذا بی‌میل می‌کند. غصه گشنگی کشیدن کودک را نخورید، او را با گرسنه‌ترین حالت ممکن سر سفره بکشانید تا به غذا احساس نیاز بکند.

۱۰- حساسیت‌های خود را کنترل کنید

گاهی اوقات والدین، مخصوصا مادران، به دلیل دلسوزی نسبت به فرزند و نگرانی نسبت به سلامت آنها، حساسیت زیادی روی خوردن غذا و نظم وعده های غذایی آنها نشان می‌‌دهند. این مورد شاید مهم‌ترین علت بدغذایی در کودکان باشد. والدینی که برای غذا خوردن به بچه‌ها باج می‌دهند، با غذا دنبال سر آنها می‌دوند، اجازه نمی‌دهند کودک خودش غذا بخورد و لقمه‌های بزرگ را تند تند به حلق بچه می‌ریزند، همه اینها غذا نخوردن را برای کودک تبدیل به یک فعالیت جالب یا یک تلاش برای نشان دادن استقلال می‌کند. بسیار ساده به کودک بگویید « امروز غذا همین است و چیز دیگری نداریم، اگر گرسنه‌ای بخور، اگر نه می‌تونی از سر سفره بلند بشی.» البته این راه به شرطی جواب می‌دهد که جز آن غذا خوراکی دیگری در اختیار کودک نباشد. مقداری از همان غذای خانواده را برای کودک نگه دارید تا اگر گرسنه شد، برای او غذا را گرم کنید. دقت کنید، او فقط حق خوردن همان غذا را داشته باشد. مطمئن باشید کودک، تحمل گرسنگی کشیدن ندارد، مگر اینکه با این گرسنگی کشیدن، بتواند از شما باجگیری عاطفی یا مالی بکند.

سخنی با مادران

کاملا می‌دانیم که مادران، توان و انرژی بی‌نهایت ندارند که بتوانند همه موارد را به حد کمال برای کودک فراهم کنند. طبیعتا خستگی و کلافگی مادر طبیعی و به حق است. بنابراین اگر گاهی کنترل از دستتان در رفت و خسته شدید، خود را سرزنش نکنید و بعد از بازیابی انرژی، مجدد برای تربیت سالم کودک خود تلاش کنید. طبیعتا تربیت فرزند مسئولیت بزرگی است که هم شما و هم همسرتان، با آگاهی کامل وارد این مسیر شده‌اید. همچنین سعی کنید تا حد امکان بخشی از این مسئولیت‌ها را به عهده پدران گذاشته تا در فرایند تربیت، کمی فشار از روی دوش شما برداشته شود.