در روزگاری که تشخیص حقیقت از دروغ بسیار دشوار شده، آموزش صداقت داشتن به کودکان نیز چاش‌های خاص خود را دارد. والدین همیشه با آب و تاب از مزایا و فواید صداقت و راستگویی صحبت می‌کنند اما کودک در خیلی از موارد، اصلا متوجه آنها نمی‌شود. صداقت در کنار دیگر ارزش‌های اخلاقی، لازمه هویت کودک است. اما در کل آموزش اصول اخلاقی به کودکان دشواری‌های خود را دارد. در این مطلب در مورد اینکه چطور به فرزندتان صداقت را آموزش دهید صحبت خواهیم کرد و روش‌هایی برای آموزش صداقت به کودکان را بیان خواهیم کرد.

آیا صداقت مهم است؟

برای آموزش صداقت در کودکان در ابتدا اینکه بدانیم آیا اصولی که والدین به عنوان  ارزش‌های اخلاقی می‌شناسند، آیا واقعا ارزش است یا خیر؟ اصلا معیار تشخیص خوب و بد چیست؟ چه چیزی واقعا ارزشی اخلاقی است و چه چیز‌هایی جزو رذایل اخلاقی و بی اخلاقی حساب می‌شود؟

معمولا در جوامع مذهبی که یک ایدئولوژی دینی و اعتقادی بر آن حاکم است، آموزه‌های دینی در مورد اصول اخلاقی مورد توافق قرار گرفته و والدین سعی می‌کنند این اصول را به فرزند خود آموزش دهند. اصولی مانند صداقت، عدالت، حق‌جویی، احترام، رازداری، بخشش، وفای به عهد و … را می‌توان جزو اصول اخلاقی کلی در نظر گرفت. اما ممکن است در برخی جوامع و به فراخور شرایط فرهنگی و اجتماعی، برخی از اصولی که از نظر ما اخلاقی است، از نظر جامعه اخلاقی نباشد و برعکس. مثلا در جامعه‌ای که صداقت مورد سواستفاده قرار می‌گیرد و انسان‌ها با دروغ و ریا می‌توانند به منافعی دست پیدا کنند، به مرور زمان صداقت دیگر ارزشی اخلاقی در نظر گرفته نمی‌شود و اینجاست که سقوط اخلاق در جامعه شکل می‌گیرد.

صداقت باعث دردسر و دروغگویی باعث منفعت خواهد شد؟

در جوامع پویا و پیچیده امروزی نیاز به صداقت و راستگویی بیشتر از همیشه احساس می‌شود. آموزش صداقت به کودکان به آنها کمک می‌کند تا به عنوان افرادی صادق و قابل اعتماد شناخته شوند و در مقابله چالش‌های زندگی، با اعتماد به نفس و خودباوری بیشتری رفتار کنند.

ارزش‌های اخلاقی در طول زمان معمولا ثابت باقی‌ می‌ماند و ما نمی‌توانیم صرفا برای منفعت طلبی یا خودخواهی، روی ارزش‌های اخلاقی پا بگذاریم و همرنگ جامعه‌ای شویم که ارزش‌های اخلاقی در آن رنگ باخته است.

زمانی که کودک شما ممکن است در مورد مزایای دروغ گفتن صحبت کند، باید به آنها توضیح دهید که دروغگویی ممکن است در نگاه اول و در برخی موارد، منافعی را به دنبال داشته باشد، اما در بلند مدت مشکلات بسیاری را به همراه می‌آورد. دروغگویی باعث از دست دادن اعتماد دیگران می‌شود و این باعث تنهایی و انزوا خواهد شد. دروغگویی ممکن است کودک را در موقعیت‌های پر خطر قرار دهد و به او آسیب برساند.

به آنها بفهمانید که صداقت و شفافیت در رابطه با دیگران بسیار مهم است و باعث می‌شود روابط آنها با دیگران پایدارتر و سالم تر باشد.

چرا کودک من دروغ می‌گوید؟

زمانی که کودک شما برای اولین بار دروغ می‌گوید، لحظات پر استرسی برای والدین خواهد بود. اینکه چرا کودکم دروغ گفته و اصلا از کجا این را یادگرفته است؟ نکته‌ای که در ابتدای آموزش صداقت در کودکان مهم است بدانید، این است که کودکان در ابتدا اصلا نمی‌دانند دروغ چیست و متوجه نمی‌شوند که دارند چه عملی مرتکب می‌شوند. زیرا برای آنها تشخیص حقیقت از دروغ، خیلی آسان نیست. کودکان به وسیله دروغ سعی می‌کنند حس کنجکاوی خود را ارضا کرده و کنترل بیشتری روی محیطشان داشته باشند. آنها دوست دارند هیجان انگیز به نظر برسند بنابراین سعی می‌کنند داستان‌هایی را از خود بسازند. کودکان عاشق اغراق کردن و ساختن داستان‌های تخیلی و بلند هستند. بنابراین در ابتدای امر، نباید با دروغگویی کودک برخورد شدیدی بکنید. اما کودکان معمولا در موارد زیر ممکن است دروغ بگویند:

• برای اینکه چیزی را پنهان کنند که دچار مشکل نشوند.
• شما و واکنش شما را امتحان کنند.
• داستان‌ها و اتفاقات را هیجان انگیز و جالب کنند.
• جلب توجه کنند یا صدای خود را به گوش شما برسانند.
• چیزی را که می‌خواهند از شما دریافت کنند.
• از آسیب دیدن دیگران جلوگیری کنند و باعث رفع خطر از کسی شوند. که به آن دروغ سفید یا همان دروغ مصلحتی نیز می‌گویند.

چه زمانی کودکان دروغگویی را شروع می‌کنند؟

برای آموزش صداقت داشتن به کودکان در ابتدا باید بدانید که دروغگویی چه زمانی و چگونه در آنها شکل می‌گیرد. کودکان می‌توانند دروغگویی را از حتی ۲ و ۳ سالگی شروع کنند. این زمانی است که کودکان متوجه می‌شوند که والدین به تما رفتارهای آنها آگاه نیستند و نمی‌توانند ذهن آنها را بخوانند. بنابراین می‌توانند بدون اینکه شما بفهمید، چیزهایی را بگویند که واقعیت ندارد. دکتر ریچارد گلگر، روانشناس بالینی مرکز مطالعات کودک دانشگاه نیویورک می‌گوید: «همه بچه‌ها گاهی دروغ می‌گویند و این یک بخش عادی و ضروری از رشد آنهاست.» در این سن تشخیص تفاوت آرزو و واقعیت برای کودکان دشوار به نظر می‌رسد.

کودکان ۴ تا ۶ ساله بیشتر دروغ می‌گویند. آنها می‌توانند با هماهنگی بین لحن صدا و حالات چهره، در دروغ گفتن بهتر شوند. همانطور که کودکان بزرگتر می‌شوند، می‌توانند با موفقیت بیشتری دروغ بگویند و بدون اینکه لو بروند، دروغ‌های پیچیده تری را بسازند. زیرا کودک کلمات بیشتری یاد گرفته و درک بهتری از تفکر دیگران دارند. در ضمن، شما را بیشتر شناخته است.

در نوجوانی کودکان معمولا به دروغ‌های مصلحتی روی می‌آورند تا از آسیب رساندن به احساسات دیگران اجتناب کنند. این اتفاق در دبیرستان ها خودش را نشان می‌دهد. زمانی که نوجوان برای آسیب ندیدن دوست یا همکلاسی‌هایش، سعی می‌کند که حقیقت را پنهان کند و این دروغگویی، از او فردی قهرمان و فداکار می‌سازد.

تشویق کودکان به گفتن حقیقت

آموزش صداقت در کودکان فقط هنگامی که آنها به اندازه کافی بزرگ شدند تا تفاوت درست و نادرست را درک کنند، مفید خواهد بود. والدین باید از دروغ‌گویی کودکان به عنوان فرصتی برای کشف حقایق درون آنها استفاده کنند و فکر کنند که چرا کودک حقیقت را نگفته. گفتیم که کودکان در سنین پایین اصلا نمی‌دانند که دارند دروغ می‌گویند. دروغ گفتن نشانه‌ی تقویت قوه تخیل کودکتان است. کودکی که می‌تواند داستان‌های غیر واقعی از خود بسازد، یعنی توانایی تخیل و تصور خوبی دارد و این ویژگی برای اکثر هنرمندان، خصوصا شاعران و نویسندگان حیاتی است. ساختن یک چیز از هیچ.

شما برای آموزش صداقت داشتن به کودکان، باید با تاکید بر اهمیت صداقت در خانواده شروع کنید. شما باید به کودک در درک اینکه در صورت دروغ گفتن چه اتفاق‌هایی ممکن است رخ دهد کمک کنید. این نکته را نیز مد نظر قرار دهید که کودکان، از والدین الگو می‌گیرند و زمانی که والدین از دروغ‌گویی یا نگفتن واقعیت برای پیش‌برد منافع خود استفاده می‌کنند، کودک تشویق می‌شود که این رفتار را تکرار کند و اساسا دروغگویی را رفتار بدی نمی‌داند. همانطور که در ابتدای مطلب نیز گفتیم، کودک پس از ورود به اجتماع در سن پیش‌دبستانی و سپس مدرسه، می‌بیند که گفتن حقیقت، در خیلی از موارد برای او دردسر ساز است و حتی ممکن است از طرف جامعه، مربیان و معلمان و گروه همسالانش طرد شود. پس متوجه باشید که برای آموزش صداقت در کودکان، راه دشواری در پیش دارید، مگر اینکه اعتقاد داشته باشید که کودک شما برای حفاظت از خود، نباید همیشه صداقت داشته باشد…

روش‌هایی برای آموزش صداقت در کودکان

در اینجا چند نکته برای آموزش صداقت داشتن به کودکان بیان خواهیم کرد. بدانید که این کار، نیاز مند صبر و تلاش است و باید مصرانه به آن ادامه دهید. بعد از خواندن این موارد متوجه می‌شوید که چطور به فرزندتان صداقت را آموزش دهید.

۱-بهترین راه آموزش صداقت داشتن به کودکان، این است که شما به عنوان والدین، الگوی مناسبی برای فرزند خود باشید. زمانی که کودک ببیند شما، حتی با وجود پیامدهای احتمالی، صداقت را ترجیح می‌دهید، قطعا کودک از شما الگوبرداری خواهد کرد.

۲- راست‌گویی را تشویق کنید.  هرگاه کودک شما به شما درباره چیزی دروغ بگوید، به او بگویید که شما از شنیدن حقیقت بیشتر خوشحال خواهید شد و تشویقش کنید که همیشه حقیقت را بگوید. سعی کنید زمانی که کودک اشتباهی می‌‌کند اما به شما دروغ نمی‌گوید، بیشتر از اینکه روی اشتباهش تمرکز کنید، صداقتش را تحسین کنید. البته، اشتباهات نیازمند بازخورد و تنبیه هستند اما می‌توانید همیشه بخاطر صداقتشان، در مجازات تخفیف دهید.

۳- تقویت اعتماد به نفس در آموزش صداقت در کودکان حیاتی است. کودکانی که اعتماد به نفس دارند، بیشتر به صداقت پایبند هستند. آنها نیازی ندارند که برای جلب توجه یا کسب مقبولیت، مرتکب دروغ شوند زیرا خود را به اندازه کافی باور دارند که برای محبوب بودن، نیاز به تظاهر را احساس نکنند. برای افزایش اعتماد به نفس کودک خود، می‌توانید به او کمک کنید تا مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرد و به او بگویید که شما به او اعتماد دارید. اعتماد و صداقت دو اصل به هم چسبیده اند. اگر کودک به شما و عدالت شما اعتماد داشته باشد، حتی اگر راست‌گویی برای او تبعاتی داشته باشد، بازهم آن را ترجیح می‌دهد.

۴- به آنها در مورد اثرات بد دروغگویی بر دیگران آموزش دهید. به آنها بگویید که یک دروغ می‌تواند دروغ‌های دیگری به دنبال خود داشته باشد و باعث صدمه زدن به دیگران شده و اعتماد افراد از بین برود.

۵- از موقعیت‌هایی که کودک را وسوسه می‌کند که دروغ بگوید اجتناب کنید. مثلا وقتی با چشمان باز فریاد بزنید که «تو این گلدون رو انداختی؟» مسلما کودک ترجیح می‌دهد که دروغ بگوید تا از خشم شما در امان باشد. می‌توانید در اینگونه مواقع بگویید «ای بابا انگار گلدون افتاده زمین، میای باهم تمیزش کنیم؟» و در حین تمیز کردن به احتمال زیاد کودک اعتراف خواهد کرد و شما در کنار آموزش رفتار درست، از صداقت کودکتان تشکر کنید.

۶- کودکتان را بخاطر اشتباهاتش سرزنش نکنید و نسبت به اشتباهات آنها منعطف باشید. آنها باید اشتباه کنند تا یاد بگیرند. وقتی کودک اشتباهی می‌کند و به شما می‌گوید، از او تشکر کنید که به شما حقیقت را گفته و کمک کنید تا آن مسئله برطرف شود. لازمه این آموزش این است که خودتان نیز زمانی که اشتباه کردید آن را بپذیرید. با همسرتان و کودکانتان صادق باشید. هیچ چیز مانند خود صداقت، آموزش صداقت در کودکان را تقویت نمی‌کند.

۷- با شوخی سعی کنید کاری کنید که دروغ کودک به خودش برگردد. مثلا وقتی گفت «من لیوان شربت را ننداختم، عروسکم آن را انداخت». شما این داستان را ادامه دهید: «عه! تعجب می‌کنم که چرا عروسکت این‌کار رو کرد؟» همینطور این شوخی را ادامه دهید تا فرزندتان صاحب دروغ خود شود.

۸- با کودکتان مدام در مورد صداقت صحبت کنید. به او بگویید که همیشه دنبال حقیقت هستید و دروغگویی باعث می‌شود که دیگران تو را تنها بگذارند. اعتماد و احترام را فراموش نکنید. اگر کودکتان به شما خبری داد همان اول نپرسید «راس میگی؟» طبیعتا کودک ممکن است اصلا به گزینه‌ای غیر از گفتن حقیقت فکر هم نکرده باشد اما شما با کلماتتان امکان انتخاب دروغ را هم در ذهنش ایجاد می‌کنید.

اگر این راهکار ها برای آموزش صداقت داشتن به کودکان موفقیت آمیز نبود، لازم است که شما با متخصص و روانشناسان کودک مسئله خود را در میان بگذارید تا آنها با بررسی شرایط خانوادگی شما و شرایط خاص کودک، بتواند علت این مسئله را کشف کرده و تمرینات لازم برای اصلاح این مشکل و آموزش صداقت در کودکان را به شما ارائه دهد.