حافظه کاری شامل توانایی برای فعال نگه داشتن اطلاعات در ذهن کودک برای مدت کوتاه (چند ثانیه) است تا بتواند از آن اطلاعات برای پردازش بیشتر استفاده کند. حافظه کاری یک سیستم ذخیره سازی موقت است و برای بسیاری از کارهای روزمره حیاتی به نظر می‌رسد. مثلا پاسخ دادن به سوالات و مکالمات، گوش دادن و درک مطالب، دنبال کردن دستورالعمل‌ها در فعالیت‌های خاص و … همه جزء وظایف حافظه کاری است. حافظه کاری معمولا با حافظه کوتاه مدت اشتباه گرفته می‌شود. حافظه کوتاه مدت، اطلاعات کوتاه مدت مورد نیاز برای یک کار کلامی یا دیداری را فراهم می‌کند.فعالیت‌های مثل بخاطر سپردن یک رمز یا یک شماره تلفن، به خاطر سپردن اشیا و رنگ‌ها، مکان‌ها و جهت ها. حافظه کاری می‌تواند اطلاعات ذخیره شده را دستکاری و برای رفع آن نیاز، تغییر دهد اما حافظه کوتاه مدت صرفا وظیفه ذخیره سازی اطلاعات را بر عهده دارد و در صورتی که کودک بخواهد از آن اطلاعات استفاده کند، آن اطلاعات را بدون تغییر به همان شکلی که ذخیره شده بازیابی می‌کند. یک مثال این است که اگر از کودک بخواهید سه عدد را بخاطر بسپارد، سپس آن اعداد را از او بپرسید، از حافظه کوتاه مدت او استفاده کرده‌اید اما اگر از او بخواهید آن اعداد را با هم جمع کند، از حافظه کاری یا فعال کودک استفاده خواهد شد. بنابراین حافظه کاری می‌تواند اطلاعات دریافتی را برای رفع نیاز دستکاری کند اما حافظه کوتاه مدت صرفا آنها را به خاطر می‌سپارد و کمی هم از حافظه کاری، مدت زمان بیشتری قابلیت نگه‌داری اطلاعات را دارد. در ادامه این مطلب در مورد تربیت حافظه کاری کودکان پیش دبستانی و راه‌های تقویت حافظه کاری کودکان پیش دبستانی را خواهید خواند.

چرا حافظه کاری مهم است؟

حافظه کاری یا فعال با قرار دادن اطلاعاتی که کودک یاد می‌گیرد در کنار حافظه بلند مدت، وظیفه خود را انجام می‌دهد. اینگونه اطلاعات تبدیل به دانش می‌شوند. هنگامی که کودک اطلاعات جدیدی دریافت می‌کند، برای فعال نگه داشتن اطلاعات از حافظه کاری استفاده می‌کند تا بتواند تمرکز، سازماندهی و حل مسئله را انجام دهد. حفظ آسان اطلاعات، به مهارت‌ها و دانش کودک اجازه می‌دهد تا برای هر مرحله نیاز به فکر کردن نداشته باشد و به صورت خودکار بتواند برخی وظایف را انجام دهد.

مهمترین نقش حافظه فعال در رشد عملکرد تحصیلی است زیرا بخش مهمی از عملکرد اجرایی در مدرسه مانند ریاضیات، درک مطلب، حل مسائل و تست زدن، نیازمند حافظه کاری توانمند و سالم است.  بیشترین تاثیر را نیز در ریاضی و حل مسائل آن ایفا می‌کند. زمانی که یک مسئله تا مراحلی پیش رفته است، اگر کودک حافظه کاری قوی نداشته باشد، احتمالا فراموش کند که تا کنون چه کارهایی کرده و چه مقادیری به دست آورده و مجبور است دوباره از ابتدا، به راه حل خود نگاه کند. هر قدر حافظه فعال قوی تر باشد، کودک می‌تواند با سرعت و  تمرکز بیشتری مسائل را حل کند. حافظه فعال مانند یک سطل است که می‌توانید لیوان لیوان به آن آب اضافه کنید و هر قطره ‌آبی که اضافه می‌شود، به مقدار آب داخل سطل افزوده شده و می‌توان استفاده بیشتری از آن کرد. حافظه کاری ضعیف مانند این است که آن سطل سوراخ باشد یا انقدر از آب های قبلی داخل سطل استفاده نشود که آب تبخیر شود.

از حافظه فعال چه استفاده ای می‌شود؟

کودک از حافظه فعال برای مشارکت در فعالیت‌های روزمره استفاده می‌کند. فعالیت‌هایی مثل:

• پاسخ مناسب هنگام گفتگوها
• اجرای یک دستور العمل هنگام حل مسئله یا بازی یا هر کاری که دستورالعمل دارد.
• برای خواندن یک کلمه جدید
• برای نوشتن اطلاعاتی که می‌شنود یا می‌گوید (جزوه نوشتن یا املا نوشتن)
• پاسخ دادن به سوالات به بخاطر آوردن آنچه باید بگوید
• حل مسئله
• حل ذهنی مقادیر ریاضی
• صحبت کردن زمانی که نوبت صحبت کودک است.

چگونه می‌توان تشخیص داد که حافظه کاری کودک مشکل دارد؟

اگر کودکی دچار مشکل در حافظه کاری باشد ممکن است مشکلات زیر را داشته باشد. البته در نظر داشته باشید که کودکان مبتلا به ADHD بیش از دیگر کودکان دچار این مشکل هستند و برخی از پیامدهای اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه با نقص حافظه کاری مشابه است:

• در تکمیل یک کار به مشکل بر می‌خورد. یعنی اغلب اوقات هنگام انجام یک کارم توقف می‌شود یا فراموش می‌کند کجای کار قرار داشت.
• اطلاعات یک دستورالعمل را فراموش می‌کند و مدام باید راهنمایی بگیرد. نمی‌تواند مستمر یک کار را انجام دهد.
• در نوشتن و شمارش اشتباه می‌کند.
• هنگامی که به یک کار علاقه ندارد نمی‌تواند تمرکز کند و به راحتی حواسش پرت می‌شود.
• صبر کردن برای رسیدن نوبت برای آنها دشوار است. مثلا صحبت را قطع می‌کند و سوالی می‌پرسد، هنگامی که نوبت او برسد و از او بخواهید کارش را انجام دهد، فراموش می‌کند که چه کاری از او خواسته شده بود.
• مهارت‌های سازماندهی آنها ضعیف است. وسایل خود را به راحتی گم می‌کنند و یا هنگام انجام یک یا چند کار، مدام گم می‌کنند که کجای کار قرار داشتند.
• سطح متوسط در فعالیت‌های زبانی و عملکرد تحصیلی نسبتا ضعف
• مسائل نسبتا پیچیده را نمی‌توانند حل کنند و اذیت می‌شوند.
• انجام کارهای ذهنی برای آنها دشوار است.
• حتی با وجود تلاش و پشتکار زیاد، سرعت پیشرفت آنها آهسته و کند است. مشکل از تلاش آنها نیست، آنها فقط نمی‌توانند اطلاعات را تا زمان استفاده از آن، به اندازه کافی در ذهن خود نگه دارند.
• مدام در شروع و تکمیل یک کار از دیگران کمک می‌گیرند. ممکن است مدام از بغل دستی خود بپرسد که الان معلم چه گفت. یعنی مدام جا می‌مانند.

راه‌های تقویت حافظه کاری کودک پیش‌دبستانی

کودکان از حافظه کاری همیشه برای یادگیری استفاده می‌کنند. شما برای تربیت حافظه کاری کودکان پیش‌دبستانی می‌توانید از راه حل های زیر استفاده کنید:

۱- روی مهارت‌های تجسمی آنها تمرکز کنید

کودک را تشویق کنید تا تصویری از آنچه که خوانده یا شنیده در ذهن خود بسازد سپس از او بخواهید که آن تصویر را نقاشی یا بازسازی کند. مثلا برای اوویژگی‌های یک ابرقهرمان خیالی را بیان کنید، از او بخواهید تصویر او را تجسم کرده و بعد آن را نقاشی کند. زمانی که کودکان در تجسم پیشرفت کنند، می‌توانند بجای کشیدن نقاشی، آن تجسم را توصیف کنند.

۲- از فرزندتان بخواهید به شما آموزش دهد

توانایی توضیح دادن انجام یک کار، نیازمند درک اطلاعات و ثبت اطلاعات در ذهن است. مثلا فرزند شما در حال یادگیری یک مهارت است. مثلا کله ملق زدن. از او بخواهید که این مهارت را به شما یاد بدهد. اینگونه آنها بلافاصله کار با اطلاعات را آغاز می‌کنند.

۳- بازی‌هایی را انتخاب کنید که از حافظه تصویری کودک استفاده می‌کند.

بازی‌های تکمیل کردنی و تطبیق دادنی، می‌تواند به تقویت حافظه کاری کودک پیش دستانی کمک کند. این بازی‌ها به کودک کمک می‌کند تا روی حافظه تصویری خود کار کند.

۴-  بازی های کارتی انجام دهید

بازی‌های کارتی می‌تواند حافظه کاری را از دو طریق بهبود ببخشد. کودکان هم باید قوانین و دستورالعمل بازی‌ها را در ذهن داشته باشند و هم باید بخاطر بسپارند که چه کارت‌هایی دارند و افراد دیگر چه کارت‌هایی دارند یا چه کارت‌هایی را بازی کرده اند.

۵- مطالعه کردن را تشویق کنید

برای تربیت حافظه کاری کودکان پیش دبستانی، لازم است که شما برای آنها به طور مرتب کتاب و داستان بخوانید. این کار باعث می‌شود کودک مدام برای تصویرسازی و تجسم قصه‌ها و شخصیت‌ها، در ذهنش تجسم کند و سعی کند داستان‌های شنیده شده را شبیه یک فیلم در ذهنش بازسازی کند. همچنین سعی کنید از او درباره اینکه داستان چه شد بپرسید و از او بخواهید با صدای بلند مطالبی که برای او خوانده‌اید را تعریف کند. پس از یادگیری الفبا، خواندن کتاب کاملا باعث تقویت حافظه کاری می‌شود.

۶- اطلاعات را تبدیل به قطعات کوچکتر کنید

شاید دیده باشید که در برخی شماره‌ها، میان آنها خط فاصله می‌گذارند، این مسئله برای این است که اعداد طولانی را به شماره‌های کوتاه‌تر تبدیل کرده و به خاطر سپردن آنها را آسان‌تر کنند. به خاطر سپردن گروه‌های کوچک تر اعداد آسان تر از بخاطر سپردن نوشته ها و اعداد طولانی تر است. زمانی که از کودک می‌خواهید یک کار نسبتا طولانی انجام دهد، سعی کنید وظایف و دستورالعمل ها را به مراحل کوچک تر تقسیم کنید و یکی یکی این مراحل را به او بگویید.

۷- حواس چندگانه را در آنها تقویت کنید

استفاده از چند حس مختلف برای پردازش اطلاعات می‌تواند باعث تقویت حافظه کاری کودک پیش‌ دبستانی شود. کارهایی که کودک باید انجام دهد را با صدای بلند به او بگویید تا فرزندتان به خوبی بشنود (داد نزنید). می‌توانید تصویری از آن فعالیت‌ها را به کودک نشان دهید تا آنها را ببیند و مقابل چشمش باشد. مثلا تصویری از مسواک زدن برای یادآوری مسواک زدن در شب. سعی کنید حواس مختلف کودک را مدام تحریک کنید.

 ۸- مدام فعالیت‌های جدید را به آنها یاد دهید

مطالعات نشان داده که کودکان، زمانی که برای یادگیری یک مهارت جدید به چالش کشیده می‌شوند، بیشترین استفاده و بهره را از حافظه کاری خود می‌برند. بنابراین به محض یادگیری یک مهارت جدید، از آنها چیز تازه‌ای بخواهید. فراموش نکنید که کودک مهارت قبلی را به طور کامل مسلط شده باشد و همچنین دقت کنید که این درخواست ها به آرامی انجام شود.

۹- برای آنها یک روتین روزانه ایجاد کنید

یکی از بهترین کارها برای تقویت حافظه کاری کودک پیش دبستانی این است که وظایف و کارهای آنها تبدیل به عادت شود. به عنوان مثال می‌توانید یک برنامه روتین صبحگاهی برای آنها تنظیم کنید و مطمئن شوید که کودک هر روز آن برنامه را دنبال می‌کند. یا اینکه مثلا قبل از خوردن غذا باید چه کارهایی انجام دهد. اطلاعات را مدام برای ‌آنها تکرار کنید تا فراموش نکنند.

حافظه کاری مانند یک عضله است و برای قوی‌تر کردن آن نیاز به تمرین، زمان و ثبات دارید. همه کودکان نقاط قوت و روش‌های یادگیری متفاوتی دارند. بنابراین راه‌ حل‌های جدید را امتحان کنید تا ببینید کدام راه حل برای کودک شما مفید تر است. چیزی که برای شما آسان و خوب به نظر می‌رسد ممکن است برای کودک مناسب نباشد و برعکس.

آنها را تشویق کنید که وظایف و کارهایشان را دسته بندی کرده و از اشکال و دفترچه یادداشت برای برنامه‌های خود کمک بگیرند تا مجبور نباشند همه چیز را بخاطر بسپارند. پیشرفت او را در نظر بگیرید.

مهم‌تر از همه اینکه صبور باشید، بهبود حافظه زمان بر است. انتظار نداشته باشید کودکتان راه صد ساله را در یک شب طی کند و سریع تبدیل به نابغه شود. پیروزی‌ها و موفقیت‌های کوچک کودک خود را تشویق کنید و به او انگیزه بدهید. اگر تلاش می‌کند، تلاش‌های او را نادیده نگیرید تا برای ادامه تلاش انگیزه خود را از دست ندهد.