خلاصه

دل‌مان می‌خواهد رفتارهای کودک‌مان را زیر نظر داشته باشیم. ببینیم و واکنش نشان بدهیم؛ رفتارهای درست را تأیید و کارهای اشتباه را رد کنیم. واکنش والدین را ضروری و همیشگی می‌دانیم. رشد صحیح و آینده‌ی بی‌دردسری برای فرزندمان می‌خواهیم؛ برای همین، همه‌چیز را کنترل می‌کنیم. واکنش نشان می‌دهیم، واکنش نشان می‌دهیم، و دوباره واکنش نشان می‌دهیم و بالأخره زیاده‌روی می‌کنیم. رفتار ظاهری فرزندمان را اصلاح، اما چیزهایی را در درونش تخریب می‌کنیم.

واکنش والدین همیشه مفید نیست!

اغلب پدر و مادرها از آن‌جاکه نگران رشد و تربیت فرزند هستند، به‌صورت مدام نسبت به رفتار فرزندشان واکنش نشان می‌دهند. این واکنش‌ها، در مواردی ضروری به‌نظر می‌رسد؛ مثلاً وقتی کودکی جسم خطرناکی را به‌سمت دهانش می‌برد، ضرورت دارد که پدر و مادر به شکل درست و کنترل‌شده‌ای نسبت به این رفتار اشتباه واکنش نشان دهند.

همان‌قدر که دسته‌ای از واکنش‌ها در برخی موقعیت‌ها ضروری و مفید به‌نظر می‌رسد، زیاده‌روی والدین در واکنش نشان دادن به رفتار کودک هم می‌تواند غیرمفید و حتی آسیب‌رسان باشد.  والدین اغلب درگیر موقعیت‌هایی می‌شوند که احساس می‌کنند باید از کودکان خود عصبانی شوند و مدام واکنش‌های تند و اغراق‌شده نشان دهند، تا بتوانند درست و غلط را به آن‌ها یاد دهند.

اثرات منفیِ زیاده‌روی در واکنش نشان‌دادن والدین به رفتار کودک

والدینی که دائماً عصبانی می‌شوند و بیش از حد به موقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهند، به‌هیچ‌وجه به فرزندان خود کمک نمی‌کنند، حتی اگر فکر می‌کنند این به نفع آن‌هاست. پدر و مادرها احساس می‌کنند، با تکرار واکنش‌های قهرآمیز نسبت به رفتار کودک می‌توانند عادت‌های غلط فرزندشان را اصلاح کنند. بله. ممکن است فرزندتان از ترس واکنش‌های شما، رفتار غلطش را موقتاً کنار بگذارد و به زعم شما تربیت فرزند صورت گرفته باشد؛ اما در ازای آن آسیب‌های بیش‌تری دیده باشد.

واکنش والدین می‌تواند کودک را از اجسام خطرناک دور کند. اما ممکن است، کودک عصبی بار بیاید. وقتی هربار کودکتان به پریز برق نزدیک می‌شود، بر سرش فریاد می‌زنید و او را می‌ترسانید، و این رفتار را روزها و به دفعات تکرار می‌کنید، کودک‌تان از پریز برق در امان می‌ماند، اما ممکن است پرخاشگر شده یا ترس در وجودش نهادینه شده باشد. حالا شما فرزندی دارید که خداراشکر دچار برق‌گرفتگی نشده، اما خیلی زود عصبانی می‌شود!

براساس نظریه‌ی یادگیری اجتماعی Bandura’s، کودکان نحوه‌ی رفتار سایر افراد، از جمله والدین خود را مشاهده می‌کنند و بعداً ممکن است از این رفتارها تقلید کنند. نوزادان به محض تولد، شروع به رمزگشایی از دنیای اجتماعی خود می‌کنند و همه‌چیز را در مورد محیط اطرافشان یاد می‌گیرند. محققان دریافته‌اند، والدینی که بیش از حد واکنش نشان می‌دهند و عصبانی می‌شوند، نوزادان‌شان هم بیش از حدِ معمول بدرفتاری می‌کنند و عصبی به‌نظر می‌رسند.

آوک، تمرکز ویژه‌ای روی بهداشت روان کودک دارد. در این حوزه، مقالات بیش‌تری از ما بخوانید:

چگونه می‌توانیم خود کنترلی و خود تنظیمی را در کودکان خود تقویت کنیم؟

تحقیقات علمی، افراط در واکنش والدین را تأیید نمی‌کند!

مطالعه‌ی محققان دانشگاه ایالتی اورگان داده‌های ۳۶۱ خانواده را که کودکانی را به فرزندخواندگی قبول کرده بودند، جمع‌آوری کرده‌است. آن‌ها کودکان نوپای این خانواده‌ها را مطالعه و رشد آنها را از ۹ تا ۲۷ ماهگی دنبال کردند. مشخص شد والدینی که وقتی فرزندانشان مرتکب اشتباه یا رفتار نامناسبی می‌شوند، عکس‌العمل زیادی نشان می‌دهند، تأثیر قابل‌توجهی بر آنها داشته‌اند؛ برای مثال، فرزندان آنها رفتار بدتری داشتند و در مقایسه با کودکان ۲ سالهٔ دیگر زودتر عصبانی می‌شدند.

درباره‌ی اصلاح رفتارهای اشتباه در کودک، بیش‌تر بخوانید:

راه‌های اصلاح بدرفتاری کودک

همان‌طور که می‌دانیم، تغییر و رشد در سنین نوپایی کودک واقعاً چالش‌برانگیز است و تأثیر مهمی در آینده‌ی کودک دارد. کودکان نوپا احساسات منفی و مشکلات رفتاری از خود بروز می‌دهند، اما والدین می‌توانند با واکنش بیش از حد نشان ندادن یا زیاد عصبانی نشدن، بر آن‌ها تأثیر مثبت بگذارند. کافی‌ست به شیوه‌ای کنترل‌شده -طوری که خشم، عصبانیت و واکنش‌های هیجانی را در وجود کودک نهادینه نکنیم- او را از رفتار اشتباهش آگاه کنیم و عاقبت کار غلط را برایش توضیح دهیم.

بنابراین دفعه‌ی بعد که فرزندتان ناخواسته بشقاب سوپ خود را به زمین انداخت، قبل از عصبانی شدن به اثرات منفی واکنش والدین فکر کنید، به یاد داشته باشید که بچه‌ها مثل خود ما اشتباه می‌کنند و واکنش‌تان را مدیریت کنید.