آیا تا به حال در مورد نظریه دلبستگی چیزی شنیده اید؟  نظریه دلبستگی یکی از تئوری های بسیار مهم روانشناسی است که توسط جان بالبی، روان شناس و روان پزشک بریتانیایی، در در دهه 1950 مفهوم پردازی شده است. بسیاری از اصول فرزندپروری و نظریه های بعدی در روانشناسی بر اساس این تئوری شکل گرفته اند. از همین رو آشنایی با مفاهیم آن خالی از لطف نیست. در ادامه این مقاله اطلاعات کامل در مورد نظریه دلبستگی و نکات تربیتی مرتبط با آن ارائه شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه تا انتهای مطلب همراه ما باشید.

نحوه شکل گیری نظریه دلبستگی کودکان

نظریه دلبستگی یکی از تئوری های بسیار مهم روانشناسی است که به درک ارتباط و پیوند هیجانی بین والد و فرزند کمک شایانی کرده است.شکل گیری نظریه دلبستگی در واقع به پایان جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن بر می گردد. زمانی که جان بالبی از سوی سازمان بهداشت جهانی مامور شده بود تا وضعیت سلامت روان کودکان بازمانده جنگ را بررسی نماید. او برای انجام ماموریت خود تلاش های گسترده ای انجام داد و رابطه بین نوزادان و مراقبین اولیه را زیر نظر گرفت. او هم چنین از تئوری های روان شناختی قبلی نظیر نظریه روان کاوی فروید و تاکیدات آن بر اهمیت دوران کودکی در شکل گیری شخصیت بهره برد. او در فرایند بررسی و مطالعه رفتار کودکان به نتایج جالبی دست یافت که همه آن ها را در قالب نظریه دلبستگی مفهوم پردازی کرد.

مفاهیم کلیدی در نظریه دلبستگی جان بالبی

مفاهیم کلیدی و  ارزشمند نظریه دلبستگی را می توان در چند مورد خلاصه کرد که این موارد به شرح زیر می باشند:

ما با نیاز به دلبستگی به دنیا می آییم

بالبی در مطالعات خود به این نتیجه رسید که نیاز به دلبستگی یک نیاز اساسی و غریزی است. نیاز به دلبستگی در واقع به ما می گوید که برای بقا به برقراری پیوند عاطفی با افرادی که در ما احساس آرامش و امنیت ایجاد کنند نیاز داریم. بالبی در ارائه این مفهوم تا حد زیادی از آزمایش لورنز و جوجه اردک ها تاثیر پذیرفته بود.

ترس ذاتی از غریبه ها ابزاری کمکی برای شکل گیری دلبستگی است

بالبی هم چنین دریافت که بسیاری از موجودات از جمله انسان با نوعی ترس غریزی از غریبه ها متولد می شوند. این ترس نیز در واقع در خدمت بقاست و به آن ها کمک می کند تا به منبع دلبستگی که تامین کننده امنیت است نزدیک بمانند. در واقع مطالعات تکاملی بالبی را به این نتیجه رساندند که در گذر زمان ترس از غریبه ها بسیاری از گونه های جانوری را از تهدیدهای گوناگون نجات داده است و باعث شده که آن ها نوعی نیاز بیولوژیکی برای بودن در کنار یک منبع امن را پرورش دهند که این نیاز همان دلبستگی است.

دو سال اول زندگی برای شکل گیری دلبستگی حیاتی است

بالبی بر این باور بود که دو سال اول زندگی زمانی بسیار مهم و حیاتی برای شکل گیری احساس دلبستگی ایمن در کودکان است. در این دوران بچه ها باید نوعی مراقبت مداوم همراه با پیوند عاطفی عمیق و موثر را تجربه کنند. در غیر این صورت دچار مشکلی تحت عوان محرومیت مادری شده که این مشکل می تواند عواقب بلند مدتی را برای آن ها به همراه داشته باشد. کاهش هوش، افسردگی، پرخاشگری، بزهکاری و مشکلات مرتبط با ناتوانی در تجربه همدلی با دیگران از جمله پیامدهای محرومیت مادری هستند.

درونی سازی تجربیات مرتبط با دلبستگی

بالبی معتقد بود کودکان تجارب اولیه خود از ارتباط با مراقبین اصلی خصوصا مادر را درونی سازی می کنند و بر این اساس انتظارات خود از روابط بعدی را شکل می دهند. به عبارت دیگر بچه هایی که دلبستگی ایمنی را تجربه می کنند انتظارات مثبتی را شکل داده و کودکانی که تجربیات ایمنی نداشتند انتظاراتی منفی را پرورش می دهند.

آشنایی با سبک های دلبستگی در نظریه دلبستگی جان بالبی  

یکی از مهم ترین مفاهیم نظریه دلبستگی مربوط به سبک های دلبستگی است. بالبی روش های ویژه ای که ما با دیگران ارتباط برقرار می کنیم را سبک های دلبستگی نامید. او بر این باور بود که سبک های دلبستگی در همان ابتدای کودکی شکل می گیرند و تا پایان عمر در ما باقی می مانند. از همین رو در روابط صمیمانه ما خصوصا در ارتباط با شریک عافی و فرزندان نقش بسزایی دارند. بالبی براساس اینکه ما تا چه حد یک پایگاه امن و ایمن را در ابتدای کودکی خود تجربه کرده ایم 4 سبک دلبستگی را معرفی کرده است که به شرح زیر می باشند:

سبک دلبستگی ایمن در نظریه دلبستگی

دلبستگی ایمن به معنای برخورداری از ظرفیت برقراری ارتباطی امن با دیگران و در عین حال توانایی عملکرد به شیوه مستقل است. در دلبستگی ایمن فرد می تواند به دیگری اعتماد کند و باور داشته باشد که حتی در صورت عدم حضور فیزیکی او نیز رابطه پایدار خواهد ماند. این باور درونی به فرد کمک می کند تا بتواند توانمندی های درونی خود را نیز دریابد و برای حفظ عملکرد دائما به یک دیگری نیاز نداشته باشد. افرادی که دلبستگی ایمنی را تجربه می کنند خود را شایسته عشق می دانند و در جدایی ها واکنش های سازگارانه تری از خود نشان می دهد.

مشخصه نوزادانی که دلبستگی ایمنی دارند این است که هنگام جدا شدن از مادر کمی مضطرب می شوند اما کم تر گریه می کنند. هم چنین آن ها هنگام بازگشت مادر فعالانه برای برقراری ارتباط با او تلاش می کنند و گویی در ذهن خود اطمینان دارند که مادر به نیازهایشان پاسخ می دهد.

سبک دلبستگی مضطرب یا دوسوگرا در نظریه دلبستگی

سبک دلبستگی مضطرب یا دوسوگرا زمانی اتفاق می افتد که نوزاد یاد می گیرد مراقب او فردی غیرقابل اعتماد است و نمی تواند به شیوه ای مستمر و مسئولانه به نیازهای او پاسخ دهد. کودکانی که این سبک دلبستگی را شکل می دهند اغلب به صورت متعارض و مقاومی به مادر خود پاسخ می دهند. برای مثال آن ها در موقعیت غریبه هنگام بازگشت مادر پس از یک غیبت با حالتی تدافعی رفتار می کنند و در برابر تعامل با مادر از خود مقاومت نشان می دهند. در واقع آن ها با بازگشت مادر آرام نمی گیرند و با بیقراری زیاد گویی در پی تنبیه مراقب خود هستند.

با این حال زمانی که تعامل برقرار می شود مشخص می گردد که نوزاد نیز انگیزه قوی برای حفظ ارتباط دارد. به طور کلی نوزادان با سبک دلبستگی دوسوگرا رفتارهای دوگانه و عجیب و غریب زیادی را در موقعیت های بیگانه از خود نشان می دهند. در بزرگسالی برخوداری از سبک دلبستگی مضطرب باعث می شود که افرا دائما نگران از دست دادن یک رابطه باشند. آن ها یک مدل ذهنی درونی سازی شده منفی از خود یک مدل درونی سازی شده مثبت از دیگران دارند.

سبک دلبستگی اجتنابی در نظریه دلبستگی

اگر نوزاد به این نتیجه برسد که تلاش هایش برای به دست آوردن یک رابطه امن بی نتیجه می ماند ممکن است سبک دلبستگی اجتنابی را شکل بدهد. در این سبک دلبستگی کودک به جدا شدن از مادر واکنشی نشان نمی دهد و هم چنین نسبت به تعامل با مادر نیز رغبت زیادی ندارد. در واقع در سبک دلبستگی اجتنابی فرد این باور را درونی کرده است که نمی تواند پیوند دلخواه را به دست بیاورد، در نتیجه تلاش ها بی فایده است! ماری اینزورث از جمله دیگر افراد بسیار موثر در شکل گیری نظریه دلبستگی رفتارهای اجتنابی نوزادان را به عنوان نوعی واکنش دفاعی در برابر رفتارهای طردکننده مادر در نظر می گیرد.

سبک دلبستگی آشفته در نظریه دلبستگی

سبک دلبستگی آشفته یا ترسیده معمولا در افرادی شکل می گیرد که والدین پیش بینی ناپذیر و بی ثباتی دارند. این پدر و مادرها اغلب خودشان مسائل حل نشده بسیاری در زمینه دلبستگی دارند و به همین خاطر به شیوه تریده یا ترسناکی با فرزند خود رفتار می کنند. در این شرایط نوزادان گیج و آشفته می شوند چرا که باید به فردی که باعث ترس و پریشانی شان می شود تکیه کنند.

نظریه دلبستگی: نکاتی برای والدین

نظریه دلبستگی به ما می گوید که سبک های دلبستگی از دوران کودکی شکل می گیرند و باقی عمر همراه ما می مانند. نوع دلبستگی که در ما شکل می گیرد در حقیقت می تواند کیفیت روابط بعدی ما را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به این آثار دراز مدت بسیار اهمیت دارد که نسبت به شکل گیری دلبستگی در فرزند خود هشیار باشید و اقدامات مناسبی برای آن انجام دهید. نکات زیر از جمله مواردی هستند که به شما کمک می کنند فرزندانی با دلبستگی ایمن داشته باشید:

1- دو سال اول بسیار مهم است

نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کنید این است که دو سال اول زندگی فرزند شما مهم ترین دوره برای شکل گیری دلبستگی ایمن محسوب می شود. در نتیجه نمی توانید مادری کردن برای فرزند خود را به زمان دیگری موکول کنید! این کار می تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای فرزندتان داشته باشد.

2- نیازهای کودک را در اولویت قرار دهید

همواره به خاطر داشته باشید که هنگام فرزندپروری باید آن چیزی که ارائه می دهید با نیازهای فرزندتان تطابق داشته باشد. در نتیجه همواره نسبت به پیام هایی که از کودک خود می گیرید هشیار باشید و تلاش کنید نیازهای او را به شیوه ای که برای او مناسب است برآورده کنید نه آن طور که خودتان دوست دارید. برای مثال اگر زمانی که کودک نیاز به آغوش شما دارد به او بی توجهی کنید و هر وقت خودتان تمایل داشتید او را در آغوش بگیرید به احتمال زیاد در شکل دادن دلبستگی ایمن با شکست رو به رو خواهید شد.

3- با کودک خود همدلی داشته باشید

بسیار مهم است که کودک بفهمد شما احساسات او را می بینید و آن ها را درک می کنید.  برای مثال وقتی می بینید کوچولوی شما از چیزی ترسیده با گفته اینکه “این که اصلا ترس نداره”! “تو نباید از این چیزا بترسی”! “تو باید قوی باشی ” و … هیجاناتش را سرکوب نکنید. در عوض به او نشان دهید که او را می فهمید و در صورت لزوم می توانید از او حمایت کنید. این کار می تواند به فرزندتان کمک کند که شما را هم چون پایگاهی امن در زندگی در نظر بگیرد. این مسئله دقیقا همان چیزی است که از نظر بالبی تحت عنوان دلبستگی ایمن از آن یاد می شود. برای مثال در همان موقعیت مذکور می توانید به احساس کودک اشاره کرده و بگویید “این موقعیت تو را ترسانده”، سپس به او نشان دهید که این احساس امری طبیعی است و ممکن است برای هرکسی پیش بیاید. در آخر به او بگویید که در کنارش هستید و از او محافظت خواهید کرد.

4- هنگام تعامل با کودک توجهتان را فقط به کودک بدهید

زمان هایی که با کودک در تعامل هستید برای فرزندتان بسیار خاص و ارزشمند است. او نیاز دارد بداند که شما هم برای این زمان ارزش قائل هستید و به آن اهمیت می دهید. از همین رو تلاش کنید زمان هایی در روز را فقط به بودن با کودک اختصاص داده و هرچیز دیگر را تعطیل نماید. برای مثال حرف زدن و در آغوش کشیدن کودک زمانی که دارید با گوشی موبایل خود کار می کنید یا به اخبار گوش می دهید نمی تواند  بستر ارتباطی با کیفیتی برای فرزند شما بسازد.

5- مسائل و مشکلات روانشناختی خود را حل و فصل نمایید

آنچه بیش از همه منجر به شکل گیری انواع دلبستگی ناایمن در کودکان می شود مسائل حل نشده والدین است. پدر و مادری که خود در جوی عاری از عاطفه رشد کرده اند یا از ثبات هیجانی برخوردار نیستند به سختی می توانند تکیه گاهی امن برای کودک خود فراهم کنند. از همین رو اگر به سلامت روان فرزند خود اهمیت می دهید بسیار مهم است که رسیدگی به شرایط روانشناختی خود را در اولویت قرار دهید.

سوالات متداول

– آیا  وابستگی کودکان نشان دهنده همان دلبستگی است؟

خیر، بالعکس وابستگی نشان می دهد که کودک به طور عمیق به پایدار بودن رابطه با مراقبین اصلی خود اعتماد ندارد. از همین رو نسبت به جدایی به شدت واکنش نشان می دهد و نمی تواند جدایی فیزیکی را تجربه کند. این وابستگی نه تنها به روابط بعدی آسیب می زند بلکه در روند استقلال کودک نیز مشکل ایجاد می کند.