امروزه بسیاری از روانشناسان بر پرورش احساس خودشناسی در دوران کودکی تاکید می کنند. آن ها بر این باورند که توانایی خودشناسی در حال و آینده فرزند شما تاثیرات بسیاری خواهد گذاشت. برای مثال بچه هایی که در مورد خودشان آگاهی مناسبی دارند بیش از دیگران با اعتماد به نفس عمل می کنند، استقلال بیشتری دارند و در تصمیم گیری ها نیز دید روشن تری دارند. با این حال ایجاد حس خودشناسی در کودک کار ساده ای نیست. در این مقاله تلاش کردیم تا روش های خودشناسی کودکان را به شما والدین عزیز معرفی نماییم. اگر به کسب اطلاعات در این زمینه علاقه مند هستید تا انتهای مطلب همراه ما باشید.

خودشناسی کودکان

ممکن است فکر کنید خودشناسی یک توانایی مرتبط با سنین بزرگسالی است و کودکان نمی توانند پیشرفت چندانی در این باره داشته باشند. اما مطالعات روانشناختی چیز دیگری به ما می گویند. در واقع خودشناسی ویژگی نیست که یک شبه اتفاق بیافتد بلکه فرایندی کاملا تدریجی را پشت سر می گذارد. به عبارت دیگر انسان در هر دوره سنی می تواند به سطحی از خودشناسی دست پیدا کند. در ادامه به توانایی خودشناسی در سنین مختلف اشاره کرده ایم:

خودشناسی در نوزادان  

در ابتدای تولد نوزادان درک دقیقی از خود ندارند. آن ها حتی در مورد مرزهای فیزیکی جسم خود نیز دچار تحریفاتی هستند. برای مثال یک نوزاد  در ابتدای تولد نمی تواند بدن خود را از بدن مادر متمایز کند. از همین روست که بیش از حد به حضور مادر نیاز دارد. با این حال در طی دو سال اول زندگی او به تدریج به اطلاعات بیشتری در مورد خود دست می یابد. اما این اطلاعات حول محور ویژگی های جسمانی می چرخند در واقع خودشناسی کودک شما در سنین نوزادی  در حوزه آگاهی بدنی است. ابزار نوزاد برای دست یابی به این خودشناسی بیش از همه  حس لامسه است. با این حال تجربیاتی نظیر دیدن خود در آینه نیز می تواند نقش بسزایی در این مسیر داشته باشد.

خودشناسی کودکان نوپا

کودکان نوپا به مرور زمان می توانند به درکی از “من” دست یابند و در واقع خودشان را به عنوان یک فرد جدا در نظر می گیرند. در این مسیر شما می توانید ببینید که دیگر اسم خودشان را می شناسند و در پایان این دوره می توانند تشخیص دهند که فردی که درون آینه می بینند خودشان هستند!

خودشناسی کودکان پیش دبستانی

در سنین پیش دبستانی فرزند شما می تواند به معنی دقیق تری از خودشناسی برسد. او حالا قادر است توانمندی ها، نقاط قوت و ضعف، افکار، برخی باورها و ارزش های کلی را در مورد خودش شناسایی نماید. کودک شما هم چنین برای درک جایگاه خودش مقایسه کردن را نیز آغاز می کند.

خودشناسی کودکان دبستانی

خودشناسی کودکان دبستانی حالا می تواند شکل عمیق تری به خود بگیرد. آن ها قادر هستند به افکار، احساسات و نیازهای خودشان بینش پیدا کنند، تصمیمات آگاهانه بگیرند و هویت منحصر به فرد خودشان را پایه ریزی نمایند.

اهمیت ایجاد حس خودشناسی در کودک

شاید فکر کنید خودشناسی همانند بسیاری از جنبه های رشدی به طور طبیعی پیش می رود و نیاز به مداخله ندارد. این در حالی است که خودشناسی به معنای آنچه که کودکان از سنین پیش دبستانی تجربه می کنند در کودکان مختلف به میزان متفاوتی رشد می کند و در واقع سطح آن تا حد بسیاری به آموزش های والدین و سایر تقویت کننده های محیطی بستگی دارد.  از همین رو لازم است که برای پرورش آن در فرزند خود تلاش نمایید. کودکانی که از نظر خودشناسی توانمندی بالاتری دارند اغلب مزایای زیر را تجربه می کنند:

1- خودشناسی کودکان به آن ها کمک می کند تا اعتماد به نفس بالاتری داشته باشند

کودکانی که از اعتماد به نفس کافی برخوردار نیستند در بسیاری از موارد اصلا توانمندی های خود را نمی شناسند که بخواهند به آن باور داشته باشند. در مقابل کودکانی که از خودشناسی بالایی برخوردارند می توانند توانمندی های خود را شناسایی کرده و به آن تکیه کنند همین مسئله باعث می شود که با اعتماد به نفس بالاتری رفتار نمایند.

2- خودشناسی کودکان باعث شکل گیری ارتباطات سالم و موثر می شود

اگر فرزند شما احساسات، افکار، نیازها و ارزش های خود را نشناسد در ارتباط با دیگران دائما مجبور است خودش را با شرایط دیگران سازگار کرده و در حقیقت خودش را نادیده بگیرد. این مسئله از همان کودکی منجر به شکل گیری ارتباطات آسیب زایی می شود که هویت و عزت نفس کودک را تهدید می کنند.

3- خودشناسی کودکان آینده روشن تری را نوید می دهد

خودشناسی کودکان فقط مزایای کوتاه مدت را به همراه ندارد بلکه می تواند آینده آن ها را نیز تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد. چرا که این افراد اهداف خود را بهتر می شناسند، در تصمیمتاتشان کم تر به نظر دیگران وابسته هستند و می توانند مسیرهایی را انتخاب کنند که هم خوانی بیشتری با استعدادها و توانمندی های آنان دارد. همین مسئله شانس موفقیتشان را در زندگی شغلی، تحصیلی و عاطفی افزایش می دهد.

4- خودشناسی کودکان چالش  با والدین را کاهش می دهد  

یکی از عواملی که تاثیر زیادی در چالش ها و تعارضات بین والدین و کودکان دارد این است که بچه ها درک دقیقی از خواسته های خود ندارند. همین مسئله باعث می شود که بیشتر بهانه بگیرند، دائما ناراضی باشند و با خواسته های بیشمار خود والدین را کلافه کنند.  بدیهی است که تمام این چالش ها با افزایش خودشناسی کودکان می توانند کاهش بیابند.

5- خودشناسی کودکان تاثیر بسزایی در استقلال آن ها دارد

اگر بچه ها در محیطی بزرگ شوند که نتوانند هویت منحصر به فرد خود را شکل دهند و تنها شبیه موجوداتی مطیع نیازها و خواسته های والدینشان را تکرار کنند، به مرور زمان شخصیتی را شکل می دهند که نه تنها خودش را نمی شناسد بلکه اعتمادی به خودش هم ندارد. در نتیجه در همه تصمیمات زندگی به والدین یا یک دیگری وابستگی نشان می دهد. در این شرایط نمی توان انتظار داشت که فرد مستقل بار بیاید و به توانایی های خودش تکیه کند. شما با ایجاد حس خودشناسی در کودک می توانید به او کمک کنید که از این مشکلات پیشگیری کرده و شخصیت مستقلی را شکل دهد.

آموزش خودشناسی کودکان

با توجه به اهمیت ایجاد حس خودشناسی در کودک این سوال مطرح می شود که چگونه می توانیم این احساس را در فرزند خود پرورش دهیم. توصیه های زیر می توانند در پیدا کردن پاسخی برای این سوال به شما کمک نمایند.

از کودک نظرخواهی کنید

متاسفانه برخی از والدین در سنین کودکی اهمیت چندانی به نظرات فرزند خود نمی دهند. همین مسئله باعث می شود که همیشه خودشان برای همه کارهای مرتبط با کودک تصمیم بگیرند و در پی اعتراض او نیز با جملاتی نظیر “من بهتر از تو می دانم” یا “تو خیلی بچه ای و نمی توانی نظر بدهی” پاسخ دهند. همه این ها باعث می شود که فرزند شما نتواند از درون خودش آگاه شود و افکار و احساسات مخصوص به خود را پیدا کند. تلاش کنید به جای این واکنش ها همواره از کودک نظرخواهی کنید و اجازه دهید افکار و احساساتش را با وجود بچه گانه بودن با شما در میان بگذارد. اگر تصمیمتان برخلاف نظر کودک است به جای زیر سوال بردن یا تحقیر کودک سعی کنید به زبان کودکانه آن را برای فرزند خود توضیح دهید و این را نشان دهید که با وجود همه این ها بازهم برای او ارزش قائل هستید.

در مورد افکار، احساسات و نیازها به کودک آموزش دهید

یکی دیگر از کارهایی که برای آموزش خودشناسی کودکان باید انجام دهید این است که به آن ها کمک کنید نیازها، افکار و احساسات خود را شناسایی کرده و آن ها را بیان نمایند. برای مثال کودکان آگاهی هیجانی چندانی ندارند.  از همین رو ممکن است نتوانند فرق بین احساسات مختلف نظیر ترس، غم، خشم و … را از هم تشخیص دهند. این مسئله باعث می شود که هنگام درگیری با احساسات ناخوشایند ندانند که در درونشان چه می گذرد و باید چه کار کنند. شما با آموزش هیجانات مختلف و تفاوت آن ها به کودک نه تنها خودشناسی او را افزایش می دهی بلکه می توانید واکنش های او را نیز  تعدیل نمایید.

به کودک کمک کنید تا نقاط قوت و ضعف خود را دریابد

همان طور که پیشتر اشاره شد، یکی از فاکتورهای خودشناسی آگاهی از نقاط قوت و ضعف می باشد. این مسئله به کودکان کمک می کند بدانند باید به چه چیزهایی تکیه کنند و برای بهتر کردن چه چیزهایی به تلاش بیشتر نیاز دارند. در نتیجه سعی کنید با نگاهی باز نقاط قوت و ضعف کودک را به کمک هم شناسایی کنید. سعی کنید اجازه دهید تا فرزندتان خودشان آن ها را پیدا کرده و برای شما بازگو کند.

بپذیرید که فرزندتان منحصر به فرد است

یکی از عواملی که راه خودشناسی کودکان را محدود می کند این است که والدین همواره فکر می کنند کودک باید افکار و احساساتی مشابه آن ها داشته باشد. ممکن است مادامی که فرزندتان مشابه شما می اندیشد، حس یا رفتار می کند او را به خود بیان گری تشویق نمایید. اما به محض اینکه تفاوت هایی را احساس کردید به سرکوب کردن خویشتن منحصر به فرد کودک دست بزنید.

در این شرایط فرزند شما می آموزد که چیزی جز انعکاس شما نیست و نمی تواند فردیت جداگانه ای داشته باشد. او در این شرایط به احتمال بیشتری دچار سردرگمی و فاصله گرفتن از خود  می شود. از همین رو بسیار اهمیت دارد که بپذیرید فرزندتان موجودی منحصر به فرد است و می تواند با شما متفاوت باشد اما با وجود همه این تفاوت ها بازهم می توانید او را دوست بدارید و برایش ارزش قائل شوید.

سوالات متداول

– آیا فعالیت های خاصی وجود دارند که به ایجاد حس خودشناسی در کودک کمک کنند؟

بله شما در جریان فعالیت هایی نظیر قصه و داستان گویی نیز می توانید به ایجاد حس خودشناسی در کودک کمک کنید. برای مثال در ابتدا یک داستان را برای کودک بازگو کرده و سپس از او بخواهید نظرات خودش را در مورد شخصیت های مختلف داستان بیان نماید.