اختلال پارانوئید موضوع این یادداشت است. در یادداشت اول، به‌طورکلی به‌سراغ تعریف اختلال‌ها رفتیم. مرور کردیم که ده اختلال شخصیت داریم که در سه دسته‌ی کلی قرار می‌گیرند. در یادداشت دوم، اولین اختلال از مجموعه‌ی اول اختلال‌ها را با عنوان اسکیزوئید بررسی کردیم و به خصوصیات افراد اسکیزوئید، علاقه‌ها و محدودیت‌های‌شان پرداختیم (برای خواندن یادداشت اسکیزوئید کلیک کنید).

این یادداشت، سومین مطلب از سری متن‌های توضیح اختلال‌های شخصیت است، که در آن به معرفی اختلال پارانوئید، علائم آن و راه‌های تعامل با شخصیت‌های مبتلا به این اختلال می‌پردازیم.

اختلال پارانوئید چیست؟

«بی‌اعتمادی»، «سوءظن» و «شک» به دیگران، کلیدواژه‌های اختلال پارانوئیدند. افراد دارای اختلال پارانوئید، بدون داشتن شواهد و مدارک کافی، به دیگران مشکوک اند و نمی‌توانند به اطرافیان‌شان اعتماد داشته باشند.

در یادداشت اول از این سری مطالب شناخت اختلال‌های شخصیت، گفتیم که یکی از اصلی‌ترین نشانه‌ها برای اختلال‌بودن یک رفتار، نابه‌هنجاری آن و عدم مطابقتش با عرف است، طوری‌که زندگی عادی را مختل کند. اگر فرد، چندمورد به همسر یا همکارش مشکوک بوده، اما برای تردیدش شواهد عقل‌پذیری داشته و حتی مشخص شده که شکش بی‌منطق و از اساس اشتباه نبوده، به اختلال پارانوئید مبتلا نیست.

چرا افراد دارای اختلال پارانوئید به دیگران اعتماد ندارند؟ به این دلیل که مدام فکر می کنند، دیگران می خواهند به آن‌ها آسیب بزنند. اگر دوست‌شان درباره‌ی انجام کاری به آن‌ها مشورت می دهد، با خودشان می‌گوید «او دنبال منافع خودش است و من را بهانه کرده». همیشه در این فکرند که از دیگران ممکن است صدمه ببینند؛ بنابراین همیشه باید حواس شان جمع باشد و نباید به‌راحتی به کسی اعتماد کنند.

این افراد، به‌سختی و با نهایت وسواس و تردید وارد رابطه می‌شوند؛ نه که مثل اختلال قبلی که به آن پرداختیم (اسکیزوئید) تمایلی به برقراری ارتباط نداشته باشند؛ بلکه نگران‌اند که از رابطه آسیب ببینند.

این افراد، در جمع‌ها نسبت به دیگران واکنش‌های دفاعی و گاردهای سنگین دارند. ممکن است وقتی با آن‌ها شوخی می‌کنید، آن‌ها عصبانی شوند. آن‌وقت چه می کنید؟ به‌شان می‌گویید «بی‌جنبه»؟ این تلقی اشتباه است. اختلال پارانوئید به آن‌ها اجازه نمی‌دهد شوخی را از مسیر درستش هضم کنند و آن‌ها هم با شما شوخی کنند. آن‌ها، شوخی را به منزله‌ی توهینی اگاهانه از سوی شما برای تخریب شخصیت‌شان می‌دانند؛ نوعی دسیسه و حیله‌ی هجومی در شوخی می‌بییند. پشت‌سرتان استدلال می‌کنند که شما با این شوخی چه نیت‌های آگاهانه‌ای داشته‌اید.

خصوصیات آدم‌های پارانوئید

علاوه‌بر بی‌اعتمادی و شک به بقیه، باید اشاره کرد، این افراد به‌شدت کینه به دل می‌گیرند و سخت می‌بخشند. مدام از خیانت می ترسند. در کار، فکر می‌کنند هر آن ممکن است شریک‌شان به آن‌ها خیانت کند. در زندگی مشترک، همواره ترس خیانت را به‌دوش می‌کشند.

آن‌ها انتقادپذیر نیستند، چون انتقاد را یک‌جور حمله به خودشان می‌دانند. نسبت به موفقیت دیگران، حسادت دارند؛ چون آن را مانعی برای موفقیت و پیشرفت خودشان می‌دانند. بنابر توضیحات بالا، این افراد هم درست مثل افراد اسکیزوئید، روابط اجتماعی گسترده‌ای ندارند؛ البته با یک تفاوت، که پیش‌تر به آن اشاره شد.

• یک ویدیو ببینید: معرفی اختلال پارانویید

چه‌طور با شخص پارانوئید رفتار کنیم؟

بهتر است با این افراد، قراردادهایی وضع کنید. چون مدام به شریک زندگی شان مشکوک‌اند، خوب است باهم قرار بگذرید هرچندساعت یک‌بار (مثلاً روزی سه‌بار) از هم خبر بگیرید. با این قراردادها، می‌توانید جلوی کنترل‌گری شدید آن‌ها را بگیرید و البته مطمئن‌شان کنید، خبری از خیانت نیست.

اگر بتوانید خودتان را موقع شک‌کردن شریک‌تان کنترل کنید و وارد فاز لج‌باری با او نشوید، او خیلی زود به حالت عادی برمی‌گردد. بزرگ‌ترین اشتباه در تعامل با افراد با اختلال پارانوئید این است که از روی لج‌بازی و تخلیه‌ی روانی به آن‌ها بگویید «به تو مربوط نیست» یا «آره، شکت درسته».

در یادداشت بعدی، به‌سراغ توضیح اختلال اسکیزوتاپیال می‌رویم و بعد از آن، دسته‌ی اول اختلال‌ها به پایان می‌رسد. برای رفتن به یادداشت بعدی،