کشف توانایی‌ها و محدودیت‌های کودک، یکی از مهم‌ترین ارکان تربیت است که معمولاً جزو اولویت پدر و مادرها نیست. لازم است به بچه‌ها فرصت داده شود تا توانایی‌ها و محدودیت‌های شان را بیان کنند.

بیان ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها، لزوماً بیان کلامی و آگاهانه نیست. گاهی لازم است به بچه فرصتی داده شود، یا در موقعیتی از قبل فکرشده قرار بگیرد، تا بتواند خودش را ابراز کند.

باید موقعیت‌هایی را پیش بیاوریم که کودک بتواند در آن‌ها، ظرفیت‌های پنهانش را نشان دهد و ما به رفتار کودک در آن موقعیت‌ها حساس باشیم.

کتاب «مهارت های اجتماعی- عاطفی» تألیف فنی و حرفه‌ای، چهار موقعیت را پیشنهاد داده که به کمک آن‌ها می‌شود توانایی‌ها و محدودیت‌های کودکان را شناسایی کرد. در ادامه‌ی این یادداشت، چهار موقعیت و روش را مرور می‌کنیم.

روش‌های بیان توانایی‌ها و محدودیت‌های کودک

یک- بازی

بازی‌ها، چه به‌صورت فردی و چه به‌صورت اجتماعی، موقعیت بسیار مناسبی برای بروز عواطف، برقراری ارتباط با دیگران و نشان‌دادن توانایی‌ها و محدودیت‌ها است. نظارت آگاهانه‌ی والدین یا مربیان بر بازی‌های فردی و جمعی، می‌تاوند بسیاری از ضعف‌ها و قوت‌های مهارتی کودکان را عیان سازد.

به‌عنوان نمونه، اگر کودک حین بازی جمعی، به‌صورت انفرادی و منزوی بازی را ادامه دهد، سیگنال‌هایی مبنی بر ضعف مهارت‌های اجتماعی به‌سمت پدر و مادرش می‌فرستد.

اگر کودکی حین بازی، جای ارتباط‌گرفتن با دوستانش، با شخصیت‌های خیالی حرف بزند و ارتباط با کاراکترهای تخیلی را به ارتباط واقعی با جمع دوستانه ترجیح دهد، هم‌زمان در ارتباط با روابط اجتماعی و قوه‌ی تخیلیش دارد محدودیت‌ها و ظرفیت‌هایش را نشان می‌دهد.

به‌طورکلی، دنیای بازی، یکی از بهترین موقعیت‌ها برای شناختن کودک است. وقتی کودک در طول بازی، به مسئله‌ای برمی‌خورد، شیوه‌ی حل مسئله، خیلی از خصیصه‌های او را روشن می‌کند. بعضی کودکان، موقع برخورد به مشکل، اصرار دارند به‌تنهایی آن را حل کنند. برخی دیگر، به‌محض دیدن اولین مانع، با بدخلقی به‌سراغ دیگران می‌روند و کمک می‌خواهند.

انواع شیوه‌های حل مسئله (مستقل یا متکی بر دیگران) و خیلی ابعاد شخصیتی دیگر در طول بازی مشخص می‌شود. در این‌باره، مقالات دیگری در آوک وجود دارد. اگر علاقه‌مندید، روی این‌جا کلیک کنید.

لازم است که مربیان و والدین موقع انتخاب اسباب‌بازی‌های سرگرم‌کننده وفکری، به این نکات توجه داشته باشند و از خودشان سؤال کنند: بازی با این وسیله چه ضعف‌ها و قوت‌هایی را می‌تواند به من نشان دهد؟

دو- نقاشی

بزرگ‌ترها به شیوه‌های مختلف بیانی، منظور و احساسات‌شان را بیان می‌کنند. اما کم‌سن‌وسال‌ترها، کم‌تر می‌توانند در قالب کلمات، خواسته‌ها و ضعف‌هاشان را بیان کنند.

یکی از بهترین راه‌ها برای شناخت کودکان، نقاشی‌ها با موضوع آزاد است. تحلیل این نقاشی‌ها بهتر است توسط یک کارشناس صورت بگیرد. با دیدن چند نقاشی از یک کودک، عناصر تکرارشونده‌ی آن نقاشی مشخص می‌شوند که بیانگر نکات مهمی از ذهنیت کودک‌اند.

کلیک کنید و تماشا کنید:

ویدیوی تحلیل نقاشی کودکان

سه- ایجاد موقعیت هم‌دلانه

آدم‌ها، در موقعیت‌های هم‌دلانه بیش‌تر، بهتر و صادقانه‌تر خودشان را نشان می‌دهند. وقتی که تحت‌تأثیر مسائل احساسی دیگران قرار می‌گیریم، کم‌تر خودمان را سانسور می‌کنیم.

در موقعیت‌های هم‌دلانه، مثل زمانی‌که شما و کودک‌تان به یک فرد معلول با نیازهای خاص مواجه می شوید، یا با کسی که بر اثر سانحه آسیب دیده، به واکنش‌های فرزندتان دقت کنید.

کیفیت مهارت‌های اجتماعی- عاطفی بچه‌ها در موقعیت‌های هم‌دلانه مشخص می‌شود.

چهار- نقش جنسیتی

بچه‌ها بعد از آن‌که با نوع جنسیت‌شان آشنا شدند، ممکن است واکنش‌های متفاوتی نشان دهند، که تاحد زیادی تابع مسائل فرهنگی و اصول تربیتی رایج در محیط اطراف‌شان است.

ممکن است پسربچه‌ای، بازی با عروسک‌ها را به بازی با ماشین‌ها ترجیح دهد؛ یا برعکس. دختربچه‌ای به بازی های پسرانه علاقه‌ی بیش‌تری نشان دهد. بسایری از روحیات آدم‌ها، توانایی های جسمی و روانی و هم‌چنین ضعف‌های مهارتی در ارتباط با نقش‌یابی جنسیتی خودشان را نشان می‌دهند.