در سال های اولیه بعد از تولد کودکان با سرعت شگفت انگیزی به رشد کردن ادامه می دهند. این رشد
در جنبه های مختلفی اتفاق می افتد و هر جنبه بر جنبه های دیگر اثر می گذارد. برای مثال کودک از
نظر جسمانی، حرکتی، شناختی، حسی و عاطفی در حال تکامل یافتن است و توقف در هریک از این
موارد سایر ابعاد رشدی را تحت تاثیر قرار می دهد. در این مقاله قصد داریم به طور اختصاصی در
مورد رشد شناختی و ارتباط آن با رشد بینایی و توجه بصری صحبت کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر
در این زمینه تا انتهای مطلب همراه ما باشید.

ارتباط بین رشد شناختی کودک و توجه بصری او؛

رشد شناختی چیست؟

قبل از اینکه عوامل موثر بر رشد شناختی را بررسی کنیم اول بیایید به این پرسش پاسخ دهیم که رشد
شناختی چیست و چه اهمیتی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت رشد شناختی به توانمندی های عالی
مغز اشاره دارد که نمود آن در فرایندهایی نظیر تفکر، یادگیری، حل مسئله، زبان و حافظه مشاهده می
شود. رشد شناختی تحت تاثیر رشد مغز است اما عوامل مختلفی نظیر میزان غنی بودن محیطی که
کودک در آن پرورش می یابد و سرعت رشد او در سایر جنبه ها بر آن تاثیر می گذارند.
ارتباط بین رشد شناختی و توجه بصری کودک؛ آشنایی با عوامل موثر بر رشد شناختی
به طور کلی عواملی که رشد شناختی کودک شما را تحت تاثیر قرار می دهند را می توان در دو دسته
طبقه بندی کرد: عوامل محیطی و عوامل زیستی- ژنتیکی. در ادامه به هریک از این عوامل به طور
جداگانه اشاره کرده ایم.

عوامل محیطی موثر بر رشد شناختی کودک

مهم ترین عوامل محیطی که کیفیت رشد شناختی کودکان را تحت تاثیر قرار می دهند به شرح زیر می
باشند:

1- فرصت های کودک برای یادگیری

رشد شناختی چیزی نیست که به طور خود به خود اتفاق بیفتد. بلکه به آموزش و مداخلات محیطی
مناسب نیاز دارد. در نتیجه هرچقدر محیطی که کودک در آن رشد می کند غنی تر باشد و فرصت های
بیشتری را در زمینه یادگیری در اختیار او قرار دهد رشد شناختی نیز بیشتر اتفاق می افتد.

2- فرصت های کودک برای تجربه کردن

کودکان تا حد زیادی به کاوش کردن در محیط و کشف تجربیات تازه وابسته هستند. والدینی که این
فرصت را به هر دلیلی از فرزند خود می گیرند ناخواسته بر رشد شناختی کودک خود تاثیر منفی می
گذارند. بازی کردن، تعامل با همسالان و قرار گرفتن در محیط های تازه از جمله موقعیت هایی هستند
که فرصت خوبی جهت تجربه کردن در اختیار بچه ها قرار می دهند.

3- کیفیت و نحوه مراقبت از کودک در سال های اولیه زندگی

رشد شناختی کودکان تا حد زیادی تحت تاثیر کیفیت مراقبت والدین در سال های اولیه زندگی قرار دارد.
تا جایی که مطالعات نشان می دهد کودکانی که در این بازه زمانی مورد بدرفتاری قرار می گیرند یا از
مراقبت کافی محروم می مانند از نظر رشد شناختی نیز آسیب می بینند و نسبت به کودکانی که در محیط
های سالم پرورش می یابند سرعت پایین تری را در زمینه رشد شناختی از خود نشان می دهند.

4- سطح بهزیستی و سلامت کودک

سلامتی یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر رشد شناختی کودکان است. در واقع بچه هایی که در سال
های اولیه زندگی دائما با بیماری های مختلف دست به گریبان هستند ممکن است از نظر رشد شناختی با
موانع بیشتری رو به رو شوند و سرعت پایین تری را نشان دهند.

5- کیفیت تغذیه کودک

تغذیه در کودکی خصوصا در سال های اولیه زندگی نقش بسزایی در کیفیت جنبه های مختلف رشدی از
جمله رشد شناختی دارد. پژوهش ها نشان می دهند بچه هایی که در دوران کودکی درگیر سوءتغذیه
هستند و نمی توانند از منابع مناسب برای تامین نیازهای خود استفاده کنند بیش از دیگران از نظر رشد
شناختی دچار مشکل می شوند.

عوامل زیستی موثر بر رشد شناختی کودک

عوامل زیستی موثر بر رشد شناختی کودک بیشتر به حوزه مسائل ژنتیکی مربوط می شود. در واقع
متخصصان بر این باورند برخی ژن ها می توانند منجر به برتری برخی کودکان در حوزه هایی نظیر
هوش، حافظه، زبان و … شوند. البته افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد رشناختی بهتر هستند بازهم تحت
تاثیر محیط قرار دارند و اگر در محیط مناسبی قرار نگیرند نمی توانند توانمندی های خود را شکوفا
کنند.

همان طور که پیش تر گفته شد کودک برای رشد شناختی نیازمند قرار گرفتن در محیطی است که
یادگیری او را تسهیل نماید. با این حال یک توانمندی خاص لازم است تا قرار گرفتن در محیط مناسب را
به رشد شناختی پیوند دهد. این توانمندی چیزی نیست جز قدرت توجه. در واقع اگر کودک به محیط خود
توجه نکند، آن را نبیند و عناصر مهم آن را نادیده بگیرد اتفاق به خصوصی در زمینه رشد شناختی او
پیش نمی آید. در نتیجه توجه خصوصا توجه بصری به محیط یک مهارت کلیدی برای پیشبرد رشد
شناختی محسوب می شود. از جمله مهم ترین تاثیرات توجه بصری بر رشد شناختی می توان به موارد
زیر اشاره کرد:

توجه بصری به رشد زبان کمک می کند

همان طور که گفتیم زبان یکی از جنبه های مهم رشد شناختی محسوب می شود. کودکان برای اینکه به
خوبی زبان را یاد بگیرند باید به صورت و دهان اطرافیان توجه کرده تا نحوه تلفظ حروف و لغات
مختلف را بیاموزند. هم چنین توجه بصری به آن ها کمک می کند تا بتوانند کلمات آموخته شده را به اشیا

و اجزای مختلف محیط پیرامون خود پیوند دهند. در واقع توجه بصری عاملی حیاتی برای رشد مهارت
های شنیداری و گفتاری محسوب می شود.

توجه بصری پایه هرگونه اکتشاف و یادگیری محسوب می شود

برای اینکه اطلاعات موجود در محیط در ذهن فرد پردازش شود پیش از هرچیز باید توجه صورت
بگیرد. در واقع اگر در غنی ترین محیط هم قرار بگیریم اما حواسمان جای دیگری باشد و توجه کافی
نداشته باشیم نمی توانیم روی یادگیری خود حساب باز کنیم. در نتیجه برای کودکان که در طلایی ترین
دوره یادگیری خود قرار دارند توجه بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.

توجه بصری به رشد مهارت تفکر انتقادی و حل مسئله کمک می کند

قدرت تفکر یکی از مهم ترین نمودهای رشد شناختی محسوب می شود. با این حال همه افراد به یک
شیوه فکر نمی کنند و برخی مهارت بیشتری در آن دارند. برای مثال تفکر انتقادی شیوه ای از فکر
کردن است که طی آن فرد فارغ از نظراتی که از دیگران می شنود می تواند به شخصه موضوعات را
تحلیل کرده و به قضاوتی نسبتا بی طرفانه داشته باشد. در این میان هرچقدر توجه بصری فرد بیشتر
باشد اطلاعات بیشتری برای تجزیه و تحلیل خواهد داشت در نتیجه می تواند قدرت بالاتری در تفکر
انتقادی داشته باشد و راحت تر دست به حل مسئله بزند.

ارتباط بین رشد شناختی و توجه بصری کودک؛

رابطه دوسویه رشد شناختی کودک و توجه بصری

تا اینجا به اثرات توجه بصری بر رشد شناختی پرداخته شد. اما جالب است بدانید این ارتباط، ارتباطی
دو سویه است به این صورت که به مرور زمان هرچقدر رشد شناختی بهبود می یابد توجه بصری نیز
افزایش می یابد. در نتیجه این دو یکدیگر را تقویت می کنند. به عبارت دیگر در ابتدا توجه بصری به
رشد شناختی بیشتر منجر می شود، سپس این رشد شناختی باعث می شود که کودک بهتر بتواند به
محرک های مختلف توجه کرده و آن ها را مورد پردازش قرار دهد. در نتیجه همین موضوع مجددا به
ارتقای رشد شناختی می انجامد.

توصیه هایی برای بهبود ارتباط رشد شناختی کودک و توجه بصری او

اگر می خواهید به کودک خود کمک کنید تا توجه بصری بالاتری از خود نشان دهد و به تبع آن رشد
شناختی اش نیز تقویت شود می توانید از توصیه های زیر بهره بگیرید:
– از کتاب های مصور استفاده کنید و در جریان خواندن داستان ها کودک را تشویق کنید تا به تصاویر
دقت کند.
– به کودک یاد بدهید با پازل یا خانه سازی ها بازی کند. این کار به او کمک می کند تا به جزئیات
بصری بیشتر توجه کرده و آن ها را مورد پردازش قرار دهد.
– از فعالیت های هنری نظیر نقاشی و رنگ آمیزی کمک بگیرید. این فعالیت ها اغلب توجه بصری
کودک را تحریک کرده و منجر به بهبود خلاقیت و رشد شناختی فرزندتان می شوند.

– با کودک بازی هایی انجام دهید که در آن باید یک شی خاص را در محیط پیدا کند. این کار نیز به او
کمک می کند تا از توجه بصری خود برای کشف بهتر محیط بهره بگیرد.

سوالات متداول

– فرزند من مبتلا به بیش فعالی است آیا از نظر رشد شناختی با مشکل مواجه می شود؟
کودکانی که بیش فعالی دارند مشکلات زیادی را در زمینه توجه و تمرکز تجربه می کنند. همین مسئله
باعث می شود کم تر به موضوعات مختلف توجه کنند و در عملکردهای شناختی خصوصا در حوزه
حافظه با مشکلات زیادی رو به رو شوند. از همین رو بسیار اهمیت دارد که از همان کودکی از
متخصصین نظیر روانشناس کودک و روان پزشک برای پیگیری روند درمان فرزندتان کمک بگیرید.
– آیا تشویق کودک به نقاشی کشیدن می تواند توجه بصری اش را بهتر کند؟
بله، نقاشی و رنگ آمیزی از جمله فعالیت های هنری است که می تواند در بهبود توجه بصری و رشد
شناختی فرزند شما موثر باشد. اگر حس می کنید فرزند شما در این حوزه با مشکل مواجه است و این
فعالیت های تاثیر چندانی در بهبود عملکرد او ندارد بهتر است از یک متخصص روانشناس برای
ارزیابی بهتر و دقیق تر این موضوع کمک بگیرید.